کاهش ریسک چیست؟ عوامل محافظت‌کننده چه هستند؟ کاهش ریسک به معنای یافتن عواملی است که باعث ایجاد آن مشکلاتی در باهمستان شده که شما برای جلوگیری از آن‌ها فعالیت می‌کنید. برای مثال، در صورتی که برای پیشگیری از بیماری سرطان ریه کار می‌کنید، مصرف سیگار یکی از ریسک‌های آشکاری است که باید تلاش کنید تا آن را کاهش دهید. عوامل محافظت‌کننده در مقابل به چیزهایی اشاره دارد که در جهت جلوگیری از هر آنچه که شما می‌خواهید پیشگیری کنید، کار می‌کنند. برای مثال، در صورتی که همراه با ائتلافی برای کاهش بیماری‌های قلبی کار می‌کنید، عامل محافظت‌کننده برای جمعیت هدف شما، تغذیه سالم و مصرف غذاهایی با میزان پایین کلسترول خواهد بود. عوامل محافظت‌کننده عموما به کاهش ریسک یا مقابله با ریسک کمک می‌کنند. برای نشان دادن این قضیه، اجازه بدهید نگاهی داشته باشیم به اینکه عوامل ریسک و محافظت‌کننده چگونه کار می‌کنند. مثال: عوامل ریسک و عوامل محافظت‌کننده در میزان مصرف مواد مخدر در بین جوانان عوامل ریسک: محرومیت اقتصادی نابسامانی باهمستان وضعیت‌های گذار و تحرک میزان در دسترس بودن مواد مخدر هنجارهای باهمستان که بر اساس آن‌ها مصرف مواد مخدر ضد ارزش تلقی می‌شود تاریخچه خانوادگی مبنی بر مصرف مواد مخدر مشکلات مربوط به مدیریت خانواده ناکامی تحصیلی رفتار ضد اجتماعی داشتن دوستان و همسالانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند عوامل محافظت‌کننده: ایجاد پیوندهای اجتماعی آموزش مهارت‌ها داشتن باورهای سالم و استانداردهای شفاف داشتن شغل ثابت با درآمد مناسب امکان مشارکت جوانان در فعالیت‌های عاری از مواد مخدر وجود الگوهای مثبت با نگاهی به فهرست بالا، قادر خواهید بود چند مورد از عوامل ریسک و عوامل محافظت‌کننده را انتخاب کنید که نسبت به هم دو روی یک سکه هستند. مثلا، باورهای سالم و استانداردهای شفاف می‌تواند ریسک هنجارهای باهمستان را که بر اساس آن مصرف مواد مخدر ضد ارزش تلقی نمی‌شود، کاهش دهد. اکنون همانطور که ممکن است حدس زده باشید، بعد از این که عوامل ریسک و عوامل محافظت‌کننده را در مورد مسائلی که با آن سروکار دارید، مشخص کردید، گام بعدی، کار بر روی راه‌های کاهش این ریسک و افزایش عوامل محافظت‌کننده خواهد بود. تفاوت بین استراتژی و تاکتیک چیست؟ از آنجا که غالبا استراتژی و تاکتیک با هم به کار برده می‌شوند، بسیاری از مردم زیاد به تفاوت بین این دو توجه نمی‌کنند. اما، زمانی که شما یا گروه‌تان دارید روی هر نوع طرح مربوط به گروه‌تان که دارای استراتژی و تاکتیک است، کار می‌کنید، شناختن تمایز بین این دو مفید خواهد بود. استراتژی، یکی از گام‌های کلان در یک طرح برای به انجام‌رساندن هدفی خاص است. تاکتیک‌ها، اقدامات انفرادی و استواری هستند که یک استراتژی کلی را شکل می‌دهند. برای ساده‌تر کردن این تمایز، نگاهی می‌اندازیم به مثالی که هرچند مربوط به کاهش ریسک نیست اما این تمایز را به‌خوبی روشن می‌کند. این داستان مربوط به دو دلداده است به نام استیو(Steve) و پم (Pam) که در آن استراتژی‌ها و تاکتیک‌های استیو برای دلربایی از پم بیان می‌شود. مثال: استیو و پم استیو جوانی جذاب و دانشجوی دوره دکترا است و به شدت در پی به دست آوردن دل پم است که دختری زیبا است اما دور از وی زندگی می‌کند. استراتژی استیو جلب توجه پم از طریق گرفتن ژست‌های عجیب و غریب و سپس ابراز عشق به وی به شیوه‌ای کاملا رمانتیک و تاثیرگذار است. استراتژی‌های استیو: جلب توجه وی از طریق کارهای عجیب و غریب تاکتیک‌های مورد نظر برای این استراتژی: ترکیبی از همه آهنگ‌های مورد علاقه پم را در قالب فایلی برای پم می‌فرستد یک دسته گل موسوم به مرغ بهشتی (گل مورد علاقه پم) برای وی می‌فرستد بریده‌ای از یک آگهی چاپ شده در روزنامه محلی را تهیه می‌کند که نقل قولی از شکسپیر است و مضمون آن درخواست عشق دو همدل است. نهایتا عشقش را به شیوه‌ای کاملا رمانتیک و در عین حال بامزه ابراز می‌کند هرچند ممکن است فکر کنید مثالی ساختگی است، اما همین که چشمانتان را برای لحظاتی ببندید، مشاهده خواهید کرد که چنین مثالی، تمایز بین استراتژی و تاکتیک را نشان می‌دهد: ١) استراتژی طرح وسیعی است که آن را برای دستیابی به هدفی خاص طراحی می‌کنید و ٢) تاکتیک گام‌های خاصی است که آن را جهت تکمیل کردن استراتژی طراحی می کنید. چه کسی باید در انتخاب استراتژی کاهش ریسک مشارکت کند؟ تصمیم‌گیری در باب استراتژی‌های کاهش ریسک، چیزی است که نباید آن را به تنهایی انجام دهید. هر چند ممکن است سازمان شما ایده‌های خوبی داشته باشد، اما مهم است که اعضای باهمستان را نیز وارد این فرآیند کنید. به‌ویژه افرادی که می توانند در باهمستان تغییرات مثبتی ایجاد کنند و یا به نوعی قادر به جلب حمایت مادی و معنوی از اهداف هستند و یا افرادی که درباره مشکل مورد نظر تجربه دارند. رویکردی که همه باهمستان را دربرگیرد، در بیشتر موارد به بهترین نحو عمل می‌کند. شرکت دادن اعضای باهمستان در این فرآیند به این دلیل توصیه می‌شود که: می‌تواند به تغییر آن‌دسته از هنجارها و ارزش‌های باهمستان کمک کند که اغلب با عوامل ریسک و محافظت‌کننده گره خورده‌اند پایگاه حمایتی وسیع‌تری برای تغییر رفتار ایجاد می‌کند می‌تواند درک بهتری از منابع موجود در باهمستان به شما بدهد می‌تواند انگیزه‌ای شود تا عموم مردم از ابتکارعمل شما حمایت کنند به احتمال زیاد تغییرات درازمدت را در پی دارد. استراتژی‌ها و تاکتیک‌های شما در درون باهمستان ادغام می‌شوند و منجر به حفظ و نگهداری بهتر و پایداری و نهادینه‌سازی بیشتر می‌شوند. افراد و گروه‌های شایسته‌ای که باید به فکر جلب مشارکت آن‌ها بود: مجریان محلی قانون رهبران مذهبی مقامات دولت محلی / شورای شهر مدیران مدرسه، معلمان، اعضای انجمن اولیا و مربیان، اعضای هیئت مدیره مدارس (در صورتی که جمعیت هدف شما جوانان را دربر می‌گیرد، سهیم کردن مدارس بزرگسالان بسیار توصیه می‌شود) آژانس‌های خدمات انسانی و بهداشتی نمایندگان رسانه‌های محلی جوانان و والدین کسبه محلی مردم عادی در قالب نمایندگان بخش‌های مختلف باهمستان همچنین باید اعضای جمعیت هدفی که می‌خواهید در این فرآیند به‌کار گیرید را هم مشارکت دهید. چرا باید جمعیت هدف را مشارکت داد؟ مشارکت دادن اعضای جمعیت هدف به این دلیل مهم است که: دادن مجالی به جمعیت هدف برای اظهار نظر در باب فرآیند، به اعتماد‌سازی کمک می‌کند. باهمستان‌های آسیب‌دیده، غالبا از آنچه درباره آن‌ها فکر می‌کنیم، قوی‌ترند و منابع فراوان‌تری در اختیار دارند. می‌تواند شناخت بهتری از نیازهای باهمستان به گروه شما بدهد. همچنین می‌تواند آگاهی باهمستان را از این که کی هستید و چه می‌کنید، افزایش دهد. چگونگی انتخاب استراتژی‌های کاهش ریسک وقتی عوامل ریسک و عوامل محافظت‌کننده را برای ائتلاف خود شناسایی کردید، افراد را گردآوردید و آماده شدید تا برای طرح‌ریزی استراتژی‌ها و تاکتیک‌ها دست به کار شوید، از کجا آغاز می‌کنید؟ از اطلاعات موجود بهره بگیرید! قبل از هر چیز، باید به یاد داشت که قرار نیست دوباره چرخ را اختراع کنید! اطلاعات زیادی در دسترس است که ائتلاف‌های توسعه باهمستان می‌توانند از آن‌ها بهره گیرند. سوابق و پیشینه باهمستان خود را بشناسید! آیا چنین ابتکارعملی یا چیزی مشابه آن قبلا آزمایش شده است؟ حتی یک تلاش ناکام نیز اطلاعات ارزشمندی برای ارائه کردن دارد. قبل از این که با شتاب زیاد اقدام به طراحی استراتژی‌ها و تاکتیک‌ها کنید، از دانش موجود درباره کاهش ریسک بهره‌برداری کنید. برای این کار می‌توانید از شیوه‌های زیر استفاده کنید: تحقیق کنید ببینید گروه‌های دیگری که دارای ماموریت‌هایی مشابه با گروه شما هستند، چه کارهایی در این راستا انجام داده‌اند. بازدیدی از کتاب‌خانه یا جستجوی وب‌سایت‌ها در اینترنت می‌تواند نتایج بی‌شماری دربر داشته باشد. نترسید از این که از دیگران بپرسید که برای گروهشان چه کارهایی انجام داده‌اند. شبکه‌سازی کنید. با افرادی که با گروه‌هایی شبیه گروه شما کار می‌کنند، آشنا شوید. شرکت کردن در کارگاهی سراسری برای آژانس‌های خدمات اجتماعی ممکن است خسته‌کننده به نظر بیاید و حتی ممکن است در باب موضوعی باشد که شما با تمام ابعاد و جزئیات آن آشنا هستید، اما تا زمانی‌که از محتوای آن و فرصت‌هایی که ممکن است ایجاد کند مطمئن نشده‌اید آن را ترک نکنید. با همکارانتان گزارشی تهیه کنید تا بر اساس آن بتوانید به تبادل اطلاعات، گزارش‌ها و پیشنهادها بپردازید. از هر فرصتی برای ارتباط برقرار کردن با دیگران استفاده کنید – این روابط برای شما می‌تواند بسیار مفیدتر از صرف طراحی استراتژی‌های کاهش ریسک باشد. اما محض احتیاط، مواظب باشید که تصور نکنید هر آنچه که در باهمستان‌های دیگر جواب داده است، لزوما در باهمستان شما نیز جواب خواهد داد. زمانی که به بررسی یک استراتژی احتمالی می پردازید که در باهمستان دیگری مورد استفاده قرار گرفته است، به این فکر کنید که این استراتژی در باهمستان شما چگونه جواب خواهد داد. و سرانجام، تحقیق کنید و ببینید که خودتان چه استراتژی‌های بکری می‌توانید طراحی کنید. کمی خلاقیت، تاثیرات و نتایج قابل توجهی به دنبال دارد. هرچند بسیاری از استراتژی‌های بزرگ را می‌شود از منابع دیگر به عاریه گرفت، اما نترسید از این که آن‌ها را مطابق با شرایط خود تغییر دهید و هر جا لازم است استراتژی‌های جدیدی پدید آورید. شما باهمستان خود را می‌شناسید و احتمالا خوب می‌دانید که چه چیزی آنجا جواب خواهد داد و چه چیزی جواب نخواهد داد. ویژگی‌های استراتژی‌های موثر در کاهش ریسک به چند مورد از چیزهایی که معمولا در یک استراتژی موثر برای کاهش ریسک وجود دارند، اشاره می‌کنیم: اول از همه این که استراتژی کاهش ریسک برای افزایش عوامل محافظت‌کننده کار می‌کند. تمرکز بر عوامل محافظت‌کننده به ما کمک می‌کند که از قضاوت درباره رفتار پرخطر یا نفی کردن آن که می‌تواند باعث منزوی کردن افراد شود خودداری کنیم. اهداف، روش‌های مورد استفاده برای جمع‌آوری داده‌ها، ارزیابی، بازخورد، نقش‌ها و وظایف ویژه همه کارکنان و داوطلبان باید به وضوح تعریف شود. تعریف شفاف و قبل از موعد این موارد، باعث جلوگیری از بسیاری از سردرگمی‌های بعدی در طول فرآیند خواهد شد. استراتژی به شیوه‌ای به سمت کاهش ریسک حرکت می‌کند که متناسب با جمعیت هدف شما باشد. بسته به اینکه با چه گروهی کار می‌کنید، عوامل زیادی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. یکی از آن‌ها این است که باید از خودتان بپرسید آیا استراتژی مورد نظر نسبت به رده سنی و سطح بلوغ فکری مشارکت‌کنندگان مناسب است یا نه. موثرترین استراتژی‌های کاهش ریسک از مداخله زودهنگام بهره می‌گیرند. برای مثال، دسترسی به زنان قبل از باردار شدن یا در اوایل بارداری برای بررسی کیفیت تغذیه خودشان و فرزندانشان و کمک به آن‌ها برای ایجاد عادات غذایی سالم، بهتر از زمانی است که بچه‌ها به سن مدرسه رسیده‌اند. استراتژی کمک می‌کند که بهترین استفاده را منابع موجود (ساعات کاری کارکنان، و غیر آن) ببریم. اگر این‌ها چیزهایی است که گروه یا ائتلاف شما در اجرای آن به دلیل کمبود پول یا زمان دچار مشکل می‌شود، در این صورت شاید بهتر باشد که در پی استراتژی دیگری باشید. در صورت تلاش برای پرداختن به بیش از یک عامل ریسک، شاید بهتر باشد که بیش از یک استراتژی داشته باشید. این امری نادر است که یک استراتژی برای کاهش چند نوع ریسک متفاوت مناسب باشد. برای مثال، مشکلی مانند خشونت خانگی عوامل متعددی دارد. عواملی مانند سابقه آزاردیدن در فرد سوءاستفاده‌گر، اعتیاد به مشروبات الکلی، انزوا، بیکاری یا کم‌کاری، و فقدان مهارت‌های لازم برای پیشرفت اقتصادی. واضح است که هیچ استراتژی‌ای نمی‌تواند به تنهایی به همه این عوامل بپردازد – بنابراین برای ایجاد یک تاثیر واقعی در ارتباط با خشونت خانگی، به استفاده از استراتژی‌های چند‌گانه نیاز خواهیم داشت. پرسش‌هایی که در هنگام ارزیابی استراتژی‌های مربوط به پیشگیری باید مطرح کرد: آیا استراتژی مورد نظر به ریسک‌های شناخته شده می‌پردازد؟ استراتژی چگونه عوامل ریسک را کاهش می‌دهد و یا عوامل محافظت‌کننده را افزایش می‌دهد؟ آیا استراتژی با جمعیت هدف شما ارتباط برقرار می‌کند؟ آیا استراتژی به شیوه‌ای طراحی می‌شود که اثربخشی آن قابل ارزیابی باشد؟ انواع رایج استراتژی‌های کاهش ریسک استراتژی‌های کاهش ریسک معمولا به دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته مربوط به تغییر رفتار فردی و دسته مربوط به توسعه سازمانی و باهمستانی. استراتژی‌های مربوط به تغییر رفتار فردی عبارتند از: مشوق‌ها یا بازدارنده‌ها – یافتن راه‌هایی برای جریمه کردن یا بازداشتن از رفتارهای پرخطر و پاداش دادن یا تشویق به رفتارهای محافظت‌کننده (برای مثال، در نظر گرفتن نرخ بیمه پایین‌تر برای افراد سیگاری به عنوان یک مشوق تا سیگار را ترک کنند) افزایش (یا کاهش) زمان و تلاش برای گروه هدف پشتیبانی و حمایت کردن (آموزش همکاران و مشاوره در باب کاهش ریسک، از جمله تاکتیک‌هایی هستند که می‌توان برای این منظور به کار برد) ترتیب دادن برنامه‌های آموزشی و مشورتی که در آن افراد مسن‌تر یا باتجربه‌تر برای کمک به تغییر رفتار دیگران تلاش می‌کنند تقویت منابع – کار کردن برای کسب پول بیشتر، بهبود لوازم و مصالح، برقراری ارتباط بهتر با برنامه‌ها و خدمات دیگر، یا افزایش سطح آگاهی عمومی نسبت به منابعی که در دسترس‌شان قرار دارد تغییر دادن برنامه‌تان برای حذف موانع یا ایجاد امکان دسترسی بیشتر برای افرادی که از آن امکانات استفاده می‌کنند (برای مثال، برنامه‌های مربوط به صرف صبحانه در مدارس، ایجاد مراکز بیشتر توزیع غذای مکمل زنان، اطفال و کودکان، آموزش اصول تغذیه برای والدین در وقت تحویل گرفتن بچه‌هایشان از مدرسه و غیر آن با هدف رفع گرسنگی کودکان) تغییر سیاست (ایجاد‌کردن، اصلاح‌کردن، یا خاتمه‌دادن) تامین اطلاعات (بعضی از تاکتیک‌های مورد استفاده در این زمینه عبارتند از: کمپین‌های اطلاعاتی، ارتباط رو در رو با اهالی (street outreach) و گفتگو و تبادل نظر با باهمستان (community outreach)، آموزش همآلان (peer education) و مشاوره در باب کاهش ریسک) مدل‌سازی (تاکتیک مورد استفاده در این زمینه، آموزش همکاران است) آموزش مهارت‌ها (بعضی از تاکتیک‌های مورد استفاده در این زمینه، آموزش همآلان و مشاوره در باب کاهش ریسک است) ارائه بازخورد مناسب در مورد میزان پیشرفت (برخی از تاکتیک‌های مورد استفاده در این زمینه، آموزش همآلان و مشاوره در باب کاهش ریسک است) استراتژی‌های مربوط به توسعه سازمانی و باهمستانی عبارتند از: کمپین‌های آگاه‌سازی و رسانه‌ای (بعضی از تاکتیک‌های مورد استفاده در این زمینه عبارتند از: کمپین‌های آموزشی، گفتگو و تبادل نظر با باهمستان، آموزش همآلان ارزیابی و پایش وضعیت باهمستان ایجاد ائتلاف با گروه‌های دیگر باهمستان تغییر سطح دسترسی به کالاها و خدمات (برای مثال، کاهش امکان دسترسی افراد زیر سن قانونی به خریدن و تهیه سیگار) توسعه منابع برای افزایش حمایت از خانواده و همکاران اجرای سیاست‌ها و قوانین موجود ترویج، حمایتگری و اعتراضات بدون خشونت (بعضی از تاکتیک‌های مورد استفاده در این زمینه، کمپین‌های اطلاعاتی و اقدام مستقیم هستند) تغییر سیاست‌ها و قوانین (بعضی از تاکتیک‌های مورد استفاده در این زمینه عبارتند از: کمپین‌های اطلاعاتی، تماس و برقراری ارتباط رو در رو با اهالی و اقدام مستقیم) تاکتیک‌های رایج در کاهش ریسک تاکتیک‌های بسیار زیادی برای کاهش ریسک وجود دارد. بعضی از رایج‌ترین آن‌ها در زیر می‌آید – اما به یاد داشته باشید، تاکتیک‌هایی که استفاده می‌کنید تنها محدود به قدرت خلاقیت شما هستند! کمپین‌های آموزشی – این احتمالا رایج‌ترین تاکتیک مورد استفاده در کاهش ریسک است. آموزش دادن عامه مردم، اقدامی رایج و گسترده است. بعضی از متدهای انتشار اطلاعات ممکن است به صورت زیر باشد: آگهی‌های تبلیغاتی، پوسترها، بروشورها، پخش اعلامیه‌های مربوط به خدمات عمومی از رادیو و تلویزیون، سخنرانی و اختصاص خطوط تلفن اضطراری. ارتباط رودررو با اهالی (street outreach) – این تاکتیک عبارت است از فرستادن متخصصان این کار به اماکن مورد نظر برای برقراری تماس چهره به چهره با جمعیت هدف. بعضی از فعالیت‌های مربوط به ارتباط رودررو عبارتند از: غربال کردن، چیدن میزهای اطلاع‌رسانی، یا توزیع اطلاعات و هدایای کوچک با هدف اطلاع‌رسانی. گفتگو و تبادل نظر با باهمستان (community outreach)، این مورد با ارتباط رودررو تفاوت دارد زیرا غالبا در یک محیط گروهی -مانند کارگاه‌ها، سخنرانی‌ها، گفتگو‌ها و غیر آن- انجام می‌گیرد. در این موارد امکان تاثیر بر رفتار معمولا محدود می‌شود زیرا در این روش معمولا افراد یک بار با آن مواجه می‌شوند، اما با این‌حال روش خوبی برای کسب اطلاعات است. اگر از این تاکنیک استفاده می‌کنید، احتمالا باید آن را با تاکتیک‌های دیگر نیز پشتیبانی کنید. آموزش همآلان (peer education)– در تاکتیک آموزش همآلان، افرادی که خودشان اعضای جمعیت هدف شما هستند، وارد باهمستان می‌شوند تا به عنوان الگوهای مثبت رفتاری عمل کنند و اطلاعات را توزیع کنند. آموزش همآلان می‌تواند بسیار موثر باشد، زیرا جمعیت هدف شما می توانند افرادی مانند خودشان را مشاهده کنند که نه تنها می‌آیند تا با آن‌ها درباره رفتارهای کم‌خطر صحبت کنند بلکه آن رفتار را نیز در زندگی شخصی خودشان سرمشق قرار می‌دهند. آن‌ها می‌توانند به انجام مشاوره‌های فردی و مستقیم، ایجاد هیئت سخنرانان و دیگر فعالیت‌ها مبادرت ورزند. مشاوره در مورد کاهش ریسک – مشاوره در مورد کاهش ریسک، یک کار دوطرفه فشرده است که با افرادی انجام می‌شود که در معرض ریسک بالایی هستند. اقدام مستقیم – اقدام مستقیم اصطلاحی است که برای توصیف مجموعه‌ای از اقدامات سیاسی یا ترفندهای رسانه‌ای به‌کار می‌رود و هدفش هدف رویارویی مستقیم یا پررنگ‌کردن مشکل یا مقامی است که تمایل دارید مورد توجه قرار بگیرد. اگر در پی اعلام موضعی کلان به صورت عمومی هستید، اقدام مستقیم ممکن است یکی از تاکتیک‌هایی باشد که باید در این زمینه مورد توجه قرار دهید. نمونه‌هایی از اقدام مستقیم عبارتند از: اقدامات نمادین، نمایش‌های خیابانی و راه‌بندان. در صورتی که از تاکتیک‌های اقدام مستقیم حمایت می‌کنید، بسیار مهم است که به دقت برنامه‌ریزی کنید و پیش‌بینی کنید که چگونه باید با هر گونه واکنش منفی عموم به اقداماتتان مواجه شوید. خلاصه استراتژی‌ها و تاکتیک‌های مطرح شده در این بخش به هیچ وجه تنها مواردی نیستند که برای کاهش ریسک‌های سلامت در باهمستان می‌توان مورد استفاده قرارداد. این بخش تنها شناختی به شما می‌دهد مبنی بر این که چگونه می‌توانید استراتژی‌ها و تاکتیک‌ها را برای پرداختن به ریسک‌هایی طراحی کنید که در حال مبارزه با آن‌ها هستید. همانطور که گفتیم، به آن چه که در باهمستان‌های دیگر به ویژه باهمستان‌های مشابه جواب داده است، توجهی ویژه داشته باشید و از تولید ایده‌هایی بکر از سوی خودتان نیز هراسی به دل راه ندهید. ممکن است به این نتیجه برسید که ایجاد ترکیبی از ایده‌های اصلی خودتان و ایده‌های به عاریه گرفته شده از منابع دیگر برای باهمستان، بهتر جواب خواهد داد.
