دلایل اهمیت شناسایی شباهت‌ها، تفاوت‌ها، و داشته‌ها
«زبانشان فرق می‌کند. حرفشان را نمی‌فهمم. اصلا من چه وجه اشتراکی با آن‌ها دارم؟»
«اهل هر جا که باشیم، فرزندانمان برایمان مهم‌اند. من برای وقت گرفتن از مدیر مدرسه مشکلی ندارم. چرا تو مشکل داشته باشی؟»
تا به حال چنین جملاتی به گوشتان خورده است؟ این جملات نمونه‌ای از برداشت آدم‌ها از دیگران بر پایه شباهت یا تفاوت‌هایی است که در ذهن خود فرض می‌کنند.
متفاوت دانستن خود از دیگران به خاطر فرهنگ، مذهب، گرایش جنسی، یا قومیت شاید باعث تداوم نگاه کلیشه‌ای شود. اما توجه صرف به شباهت‌ها نیز باعث بی‌توجهی به ویژگی‌های خاص و مهم هر گروه می‌شود. اگر بر پایه آنچه خودمان درست یا نادرست می‌دانیم، نسبت به نقاط ضعف گروهی دیگر قضاوت کنیم، نقاط قوت و ارزش‌های این گروه را نادیده گرفته‌ایم. در این بخش خواهیم دید چگونه می‌توان با فرصت‌سازی مناسب، به اعضای گروه‌های مختلف قومی و فرهنگی در یافتن مبنای مشترک، احترام به تفاوت‌ها، و فهم نقاط قوت کمک کرد.
فرض کنید می‌خواهیم دو گروه از ساکنان یک محله را که با یکدیگر تفاوت فرهنگی دارند، به یکدیگر نزدیک‌تر کنیم. اگر توان خود را صرفا برای کمک به این دو گروه در فهم سنت‌های فرهنگی یکدیگر به کار گیریم، این دو گروه چرایی رفتار یکدیگر را بهتر می‌فهمند، اما باز هم می‌دانند که با یکدیگر فرق دارند.
اگر توان خود را صرفا برای کمک به این دو گروه در فهم شباهت‌ها به کار گیریم، شاید شکاف اولیه کمرنگ‌تر شود.
اگر توان خود را صرفا در یافتن مشکلات و اشتباهات دو گروه صرف کنیم، از داشته‌های این دو گروه فهم چندانی نخواهیم داشت. در نتیجه، ممکن است این دو گروه را به سوی چارچوبی اجباری سوق دهیم که برای آن‌ها مناسب نیست.
- تعامل و ترویج اعتماد، دوستی، محبت، و همدلی
- شناخت نقاط اشتراک افرادی که اعضای یک باهمستان هستند و می‌خواهند با سخت‌کوشی زندگی بهتری برای فرزندانشان بسازند
- تضعیف باورهای نادرست در هر گروه نسبت به گروه دیگر
- آشنایی با عوامل موثر در شکل‌دهی به زندگی افراد و علل شکل‌گیری تفاوت بین گروه‌ها، به‌ویژه تفاوت‌های مربوط به قدرت سیاسی و جایگاه اجتماعی-اقتصادی
- کاهش هر چه بیش‌تر عوامل اثرگذار بیرونی که باعث تداوم نگاه کلیشه‌ای بر پایه صفات جسمی و سایر ویژگی‌ها می‌شود
باید به خاطر داشت که کمک به افراد در آشنایی با شباهت‌ها، تفاوت‌ها، و داشته‌ها فقط یک گام در فرآیند تسهیل کار باهمستان است. اگر این فرآیند با اقداماتی برای تغییر رفتار مجموعه افراد و نهادها همراه نشود، تغییر فقط در سطح فردی رخ خواهد داد.
چگونگی فرصت‌سازی برای شناخت شباهت‌ها، تفاوت‌ها، و داشته‌ها در باهمستان
به دنبال راهبردی چندشاخه و فعالیت‌هایی باشید که به افراد امکان می‌دهند از شباهت‌ها حرف بزنند و با تفاوت‌ها آشنا شوند.
طراحی روندی برای بحث و گفتگو جهت آشنایی افراد با شباهت‌ها، هماهنگی و برگزاری رویدادها برای بزرگداشت و توجه به تفاوت‌ها گوناگونی افراد، و طراحی کمپین آموزش عمومی برای آموزش افراد درباره شرایط موثر در شکل‌دهی به هویت گروهی و وضعیت فعلی، چند نمونه از این فعالیت‌ها هستند.
از مسائلی آغاز کنید که بر همه افرادِ باهمستان تاثیر دارند؛ مثل سلامت کودکان، امنیت خیابان‌ها، پاکیزگی پارک‌ها، مراقبت از سالمندان، یا افزایش مراکز تفریحی. با بهره‌گیری از این موضوعات می‌توان به هدفی مشترک رسید که همه افراد را پای کار می‌آورد.
افرادی را برای مشارکت از بخش‌های مختلف باهمستان شناسایی کنید. اگر به دنبال تقویت تنوع قومیتی در باهمستان هستید، باید همه گروه‌ها را لحاظ کنید. اگر به دنبال تسهیل شکل‌گیری باهمستان با حضور افرادی با گرایش‌های جنسی مختلف هستید، باید همه این افراد را در کار مشارکت دهید.
نگذارید فردی از یک گروه خاص از قلم بیفتد و پس از جلسه دوم این فرد را دعوت کنید. شاید این فرد فکر کند ارزشش کم‌تر از سایر شرکت‌کنندگان بوده است. اگر هنوز اعضای برجسته گروه‌های بسیار مهم را نمی‌شناسید یا چنین افرادی امکان حضور در جلسه اول را ندارند، بد نیست جلسه را به تاخیر بیندازید.
به علاوه، اضافه کردن افراد جدید پس از برگزاری جلسه گروهی شاید روند اعتمادسازی و رابطه‌سازی بین اعضای گروه را به مخاطره بیندازد. اگر به خاطر نقش حیاتی شخص یا اصرار یکی از اعضای فعلی گروه برای آوردن دوستش به گروه، نمی‌توانید جلوی اضافه شدن این شخص جدید را بگیرید، حتما برای این کار از اعضای گروه اجازه بگیرید و پیش از جلسه بعدی، این شخص را راهنمایی و با کار گروه آشنا کنید.
نکته: تعداد اشخاصی که از هر گروه دعوت می‌کنید موضوع مهمی است. نباید یک گروه بر جمع غالب شود. اگر می‌خواهید گروه‌هایی را دعوت کنید که قبلا هیچ گونه گردهمایی نداشته‌اند، شاید بد نباشد به جای یک نفر، دو نماینده از هر گروه دعوت کنید تا آن یک نفر احساس نکند در جلسه تنهاست.
در برنامه‌ریزی برای برگزاری جلسه یا گفتگوی اول، حتما به آداب و رسوم و برنامه‌های زمانی افراد توجه داشته باشید. مثلا، اگر می‌خواهید گروهی از مسلمانان را دعوت کنید و جلسه با ماه رمضان مصادف می‌شود، جلسه را پس از افطار برگزار کنید، یا زمانی را برای نماز و افطار در نظر بگیرید. پس از حضور افراد در جلسه اول، می‌توان برای جلسات بعدی با این افراد هماهنگ کرد.
محل برگزاری جلسه موضوع مهمی است، و جلسه را نباید در محلی برگزار کرد که در نگاه سنتی افراد به گروهی خاص تعلق دارد یا نمایان‌گر ویژگی‌های یک گروه خاص است.
نحوه شروع کار برای کمک به اعضای گروه‌های مختلف در یافتن مبنای مشترک و تسهیم داشته‌ها
دنبال عبارت یا جمله‌ای باشید که همه گروه‌های باهمستان را جذب کند. مثلا، می‌توان گفت همه افراد می‌خواهند «وضعیت باهمستان» یا «کیفیت زندگی» را بهتر کنند.
در جلسه اول، پیش از شروع کار اصلی، زمانی را برای معاشرت غیر رسمی در نظر بگیرید یا با استفاده از روش‌های مدون، سر صحبت را باز کنید.
سپس، عبارت یا اصطلاحی را انتخاب کرده و از تک تک افراد بخواهید معنای این اصطلاح یا عبارت (مثلا، سلامت باهمستان) را بر اساس برداشت خود توضیح دهند. در ادامه پرسش‌هایی را مطرح می‌کنیم که در اداره بحث و گفتگو به کار می‌آیند. لازم نیست همه این پرسش‌ها در جلسه اول مطرح و به آن‌ها پاسخ داده شود و در عمل هم چنین کاری شدنی نیست، اما مدیر جلسه باید در طراحی دستور کار و مسیر جلسه بر پایه گفتگوهای قبلی کاملا راهبردی عمل کند.
داشته‌های هر گروه در این گفتگوها نمایان می‌شوند.
پرسش‌هایی برای اداره جلسه
- از نظر شما معنای «باهمستان» چیست؟ در طرح این پرسش، می‌توانید از ابزارهای تصویری و دیداری نیز استفاده کنید و از شرکت‌کنندگان بخواهید با کشیدن طرح یا نقاشی مفهوم باهمستان را توضیح دهند. (این اطلاعات نقاط اشتراک شرکت‌کنندگان را از لحاظ اشتیاق برای بهبود وضعیت زندگی در باهمستان نشان می‌دهد.)
- جایگاه خود را در باهمستان چطور می‌بینید؟ به نظر خودتان در باهمستان چه نقشی دارید؟ (این اطلاعات چگونگی نقش‌آفرینی هر فرد و گروه را در باهمستان مشخص می‌کند.)
- باهمستان شما تا چه حد با برداشت شما از این مفهوم هم‌خوانی دارد؟ (با این اطلاعات، افراد شرکت‌کننده از برداشت یکدیگر نسبت به باهمستان محل زندگی خود آگاه شده و از چند و چون میزان مطابقت باهمستان با توقعات خود مطلع می‌شوند).
- به نظر شما برای بهبود وضعیت باهمستان برای خود و خانواده‌تان، چه باید کرد؟ (با این اطلاعات، افراد با تغییرات مطلوب یکدیگر در باهمستان آشنا می‌شوند).
- برای رسیدن به وضعیت مطلوب در باهمستان، کدام داشته‌ها، فعالیت‌ها، ساختارها، یا منابع فرهنگی را در اختیار دارید؟ (با این اطلاعات می‌توان نقاط قوت باهمستان و داشته‌های هر گروه را شناسایی کرده و با تلاش‌های قبلی و فعلی در راستای تقویت باهمستان آشنا شد.)
- باهمستان چه کم دارد؟ چرا؟ برای ایجاد تغییرات از کدام راهکارهای فردی و جمعی می‌توان بهره گرفت؟ (با این اطلاعات می‌توان نیازها را شناسایی کرده و برای اقدامات فردی و جمعی گام به گام برنامه‌ریزی کرد.)
با پیشرفت گفتگو و آگاهی از چگونگی بهبود آن، می‌توانید گفتگویی دیگر را با گروهی از افراد جدید آغاز کنید. می‌توانید از افراد حاضر در یک گفتگو بخواهید دو رهبر یا دوست دیگر را برای حضور در گفتگوی جدید معرفی کنند.
همزمان با روند یافتن نقاط اشتراک، می‌توانید رویدادهایی را برای بزرگداشت تفاوت‌ها و گوناگونی در باهمستان برنامه‌ریزی کنید. می‌توانید از افراد حاضر در گفتگو برای این برنامه‌ریزی کمک بگیرید. حضور در این رویدادها باید برای همه افراد باهمستان آزاد باشد. فایده دیگر این رویدادها شناخت داشته‌های هر گروه در باهمستان است.
چالش‌های مهم و چگونگی عبور از آن‌ها
تجربه برخی افراد در زمینه آشنایی با یکدیگر، همکاری و ائتلاف‌سازی، یا رفع موانع، تجربه مثبت و تجربه برخی دیگر در این زمینه منفی است.
وضعیت را به خوبی بررسی کنید. دنبال افراد و گروه‌هایی باشید که پیش‌تر تجربه همکاری داشته‌اند و با تجربه‌های آن‌ها آشنا شوید. با رهبران برجسته گفتگو کنید و از آن‌ها بپرسید چه عواملی افراد را به شروع همکاری یا همکاری مجدد ترغیب می‌کند.
مدیر جلسه و شرکت‌کنندگان باید درباره اصول رسیدگی به موارد بی‌احترامی، آزردگی، یا عصبانیت افراد به توافق برسند. مثلا، می‌توان از یکی از حاضران درخواست کرد هنگام بروز چنین مواردی، با صدای بلند کلمه خاصی برای تذکر بگوید یا وسیله‌ای را با دست بالا بگیرد.
مدیر جلسه هنگام مشاهده چنین مواردی باید تذکر دهد تا افراد حاضر در گروه‌ها بدانند فشار و تبعیض به هر شکلی که باشد نادرست است. افراد با کمک مدیر جلسه می‌توانند به این نتیجه برسند که کار جمعی‌شان صرفا باعث کاهش تبعیض علیه گروهی خاص نمی‌شود بلکه هر نوع تبعیض را کمرنگ می‌کند.
دلایل خود را برای دعوت از افراد به صورت شفاف و روشن توضیح دهید، و مخصوصا نتیجه مطلوب و منافع حاصل از کار را برای افراد تشریح کنید.
برای تدوین بودجه و برنامه عملیاتی گام به گام وقت بگذارید. این برنامه باید بر اساس میزان منابع موجود و پیش‌بینی‌های معقول تدوین شود. در صورت نیاز، برنامه را در چند مرحله اجرا کنید، و در پایان هر مرحله فرآیند کار را ارزیابی کرده و عملیات آتی را تایید کنید.
خلاصه
باید با تلاش و فرصت‌سازی به افراد گروه‌های مختلف قومی و فرهنگی امکان داد تا بیش‌تر با هم آشنا شوند و شباهت‌ها، تفاوت‌ها، و داشته‌های یکدیگر را شناخته و به آن احترام بگذارند. تاکید صرف بر یکی از این مولفه‌ها باعث می‌شود افراد شرکت‌کننده تصویری ناقص از افراد و گروه‌های دیگر داشته باشند. در صورت محدودیت منابع، به جای طرح‌های بزرگ با تاکید صرف بر روی فقط یک مولفه، می‌توان از روش‌هایی برای کار در مقیاس کوچک‌تر بهره گرفت که بر همه مولفه‌ها تاکید دارد.