گشت و گذار در دنیای فیزیکی چیزی است كه بسیاری از ما آن را مسلم می‌پنداریم. جدول‌های خیابان، ورودی‌ها، پله‌ها، ساییدگی‌های پیاده‌روها، موانعی كه راه را سد می‌كنند، معابر باریك، این‌ها موانعی هستند كه ما روزانه بارها از روی آن‌ها، كنار آن‌ها، و از میان آن‌ها عبور می‌كنیم. به ندرت به علائم، اعلام از بلندگوها، علائم راهنمایی و رانندگی و سایر منابعی كه ما را راهنمایی می‌كنند، یا اطلاعات ضروری به ما می‌دهند، فکر می‌كنیم.
اما برای آن دسته از ما كه مشكلات جسمانی دارند، یك لبه جدول یا چند پله، مانع عظیمی محسوب می‌شود. افرادی با شنوایی كامل هم به مشكل می‌توانند مطالبی را كه از بلندگوهای فرودگاه‌ها اعلام می‌شود، بفهمند. افرادی با مشكل شنوایی یا ناشنوا، كه اصلا چیزی نمی‌شنوند. علائم، هر قدر هم در جای مناسبی نصب شده باشد و هر میزان اطلاعات هم كه به دست بدهد، به درد كسی با ضعف بینایی نمی‌خورد، مگر اینكه در محل‌های از پیش مشخص‌شده باشد و نوشته‌ها هم به نحوی باشد كه با تماس دست خوانده شود.
به عبارت دیگر، اشكال و موضوعات فیزیكی‌ای كه افراد سالم و فاقد معلولیت آن‌ها را دست كم می‌گیرند، می‌توانند برای افرادی با معلولیت‌های مختلف مشكلات جدی ایجاد كنند، عمدتا به این دلیل كه در طراحی آن‌ها نیازهای افراد معلول در نظر گرفته نشده است. این عدم رعایت، همچنین می‌تواند به موارد ارائه كار، آموزش و خدمات به افراد دارای معلولیت هم تعمیم پیدا كند. این وضعیت، در بیش از ۵۰ كشور تا حدودی شناسایی شده با وضع قوانینی که معلولان را از تبعیض محافظت می‌کند، به آن، حداقل تا حدودی رسیدگی شده است. این قوانین تضمین می‌کند که حداقل درجه‌ای از تسهیلات دسترسی ویژه معلولان به اماکن عمومی، فرصت‌های شغلی، خدمات، آموزش و وسائل راحتی وجود داشته باشد.
این بخش، قسمتی از فصلی است كه به تغییر فیزیكی و اجتماعی باهمستان‌ها می‌پردازد. در این بخش در مورد تغییراتی صحبت می‌كنیم كه کمک می‌كنند افراد دارای معلولیت به ساختمان‌ها و فضاهای عمومی دسترسی پیدا كنند و نیز تغییراتی كه دسترسی به فرصت‌های کاری، خدمات، آموزش، عملكردهای دولتی و مشاركت كامل در امور شهروندی را برای آن‌ها فراهم كند.
منظور ما از تضمین دسترسی برای افراد دارای معلولیت چیست؟
معلولیت ممكن است قابل رویت باشد یا نباشد، جسمانی باشد یا به نوعی دیگر. اغلب معلولیت‌ها ناشی از شرایط موروثی، یا ناهنجاری‌های پیش از تولد (مشكلات مربوط به رشد جنین)، جراحات، بیماری‌ها، عدم تعادل در شیمیایی‌های بدن، یا در برخی موارد ناشی از عوامل محیط زیست باشد.
معلولیت زمانی از كار افتادگی محسوب می‌شود كه فرد نتواند كاری را كه می‌خواهد یا نیاز دارد، انجام دهد. یك وكیل دعاوی تا زمانی كه به دادگاه و كتابخانه‌های حقوقی و همچنین سایر مكان‌ها و لوازم یا تجهیزات مورد نیاز انجام كارش دسترسی داشته باشد، می‌تواند در صندلی چرخدار هم به اندازه روی دو پا، موثر واقع شود. یك شخص ناشنوا اگر بتواند با مشتریان یا دستیارانش ارتباط برقرار كند. می‌تواند یك استاد نجار یا سرپرست آزمایشگاه باشد. فرد می‌تواند علی‌رغم بیماری روانی، یك دانشمند یا نظریه‌پرداز عالی‌مقام باشد (جان نش، موضوع فیلم «ذهن زیبا» و برنده جایزه نوبل ریاضی، علی‌رغم ابتلا به بیماری شیزوفرنی، به اعتقاد عده‌ای، مهم‌ترین ریاضیدان نیمه دوم قرن بیستم محسوب می‌شود).
از طرف دیگر، گاهی یك معلولیت واقعا عملكرد و توانایی فرد را محدود می‌كند. اگر ساختمان آتش بگیرد و آسانسورها از كار بیافتند، كسی كه در طبقه 14 ساختمان در صندلی چرخدار است، با خطر جدی مواجه است. برای آنكه افراد دارای معلولیت بتوانند در كار، تحصیل و زندگی روزمره عملكرد موثر و توام با امنیت داشته باشند، باید مانند هر كس دیگر به فضاها، امكانات استخدامی، كالاها، خدمات، تفریحات و مشاركت‌های باهمستانی دسترسی فیزیكی و اجتماعی داشته باشند. اگر نیازهای خاص افراد معلول در زندگی جمعی در نظر گرفته شود، معلولیت توانایی‌هایشان را در جهت مشاركت كامل در زندگی، محدود نخواهد كرد.
دسترسی برای افراد دارای معلولیت
به طور كلی، امكانات عمومی و دولتی، شهرها و روستاها، موسسات آموزشی، كارفرمایان و ارائه‌دهندگان خدمات، همسان‌سازی‌های مناسبی را در خدمت به افراد دارای معلولیت ارائه می‌كنند.
دسترسی فیزیكی
این به معنای دسترسی به ساختمان‌ها، فضاهای عمومی، و هر مكان دیگری است كه شخص برای رفتن به محل كار، محل بازی، محل تحصیل، تجارت، خدمات و غیره به آن نیاز دارد. دسترسی فیزیكی شامل همسان‌سازی در چیزهایی می‌شود مثل مسیرها، سطوح شیب‌دار، پاركینگ‌ها و محل‌های سوار كردن مسافرین، آسانسورها، علائم، ورودی‌ها و دستشویی‌ها.
دسترسی در باهمستان
هر كسی باید حق داشته باشد كه در زندگی باهمستان مشاركت كامل داشته باشد. این مشاركت شامل شركت در مراسم مذهبی، غذا خوردن در رستوران‌های عمومی، خرید، استفاده از امكانات پارك‌ها در باهمستان و امثال آن می‌شود. افراد دارای معلولیت حتی در جایی كه مانع فیزیكی وجود ندارد هم، گاهی با رفتارهای متفاوت مواجه می‌شوند.
دسترسی به ارتباطات و اطلاعات
علائم، سیستم آدرس‌یابی عمومی، اینترنت، تلفن‌ها و بسیاری از رسانه‌های ارتباطی بر محور كسانی فعال هستند كه می‌توانند بشنوند، ببینند و به آسانی از دست‌هایشان استفاده كنند. در دسترس قرار دادن این رسانه‌ها برای افراد دارای معلولیت، مستلزم داشتن خلاقیت و قوه ابتكار است.
دسترسی به برنامه‌ها
در گذشته، معمولا افراد دارای معلولیت، یا به دلیل عدم دسترسی فیزیكی، یا به خاطر زحمت داشتن، عدم آشنایی یا مورد تبعیض و قضاوت قرار گرفتن به واسطه معلولیتشان، به انواع مختلف خدمات دسترسی نداشتند. خدماتی از مراقبت از كودكان یا مشاوره سلامت روان گرفته تا كمك گرفتن در فروشگاه‌های خرده‌فروشی، تا تفریحات و سرگرمی.
استخدام
تبعیض قائل شدن در استخدام به دلیل معلولیت، تا زمانی كه آن معلولیت با توانایی‌های فرد در انجام وظایفش در كار مورد نظر تداخل پیدا نكند، در آمریکا و بسیاری كشورهای دیگر غیرقانونی و در همه جا غیرمنصفانه است.
چه وقت دسترسی برای افراد دارای معلولیت را تضمین می‌كنید؟
- زمانی كه امكانات جدید همگانی طراحی یا ساخته شوند.
- زمانی كه به یك امكان عمومی چیزی اضافه شود، یا آن امكان بازسازی یا تعمیر شود.
- زمانی كه یك ساختمان قدیمی به منظور استفاده عموم ترمیم شود.
- زمانی كه یك گروه باهمستانی روی بهبود یا ترمیم یك امكان یا فضای عمومی كار كنند.
- زمانی كه سازمان، موسسه، یا آژانسی كه ارائه‌دهنده خدمات یا آموزش است، امكانات خودش را بهبود دهد یا بازسازی كند.
- زمانی كه از نبودن دسترسی شكایت شود.
چطور دسترسی برای افراد دارای معلولیت را تضمین می‌كنید؟
تضمین دسترسی برای افراد دارای معلولیت وجوه مختلفی دارد. وجه آشكار آن فیزیكی است: طراحی و ساخت، یا تغییر ساختارها و فضاها به منظور مطابق‌سازی با نیازهای همه اعضای باهمستان از جمله افراد دارای معلولیت. علاوه بر این، جنبه‌های اجتماعی هم وجود دارند. از جمله استخدام یا ارائه خدمات بدون قائل شدن تبعیض و در تمام زمینه‌ها داشتن رفتاری برابر با افراد، چه معلول و چه غیرمعلول. و سرانجام ملاحظات سیاسی: تقویت و بهبود قوانین موجود و ایجاد قوانین حامی افراد دارای معلولیت در كشورهایی كه فاقد این قوانین هستند. شاید مهم‌ترین كار، آگاهی دادن به طراحان و یا سازندگان امكانات، كارفرمایان و همچنین باهمستان و جامعه درباره حقوق و نیازهای افراد دارای معلولیت باشد.
اغلب ما وقتی به یك ساختمان، پارك یا پیاده‌رو فكر می‌كنیم، گاهی اصلا به آدم‌ها فكر نمی‌كنیم. اگر هم فكر كنیم، غالبا بزرگسالان سالم را در نظر می‌گیریم و بچه‌ها، پیرها و كسانی در هر سن با معلولیت جسمی را نادیده می‌گیریم. تضمین دسترسی برای افراد دارای معلولیت، مستلزم ایجاد تغییر در نگرشمان است. این روزها در ایالات متحده همه عادت كرده‌اند سطوح شیب‌دار و دستشویی مخصوص افراد دارای معلولیت و غیره را همه جا ببینند. با گذشت زمان، ساختمان‌ها و فضاهای دسترس‌پذیر، معیار ساختمان‌سازی خواهد شد و دیگر یك مشكل نخواهد بود.
در اینجا هم مانند اغلب تغییرات اجتماعی، دفاع و پشتیبانی نقش مهمی ایفا می‌كند. ترویج‌گری سرسختانه از جانب افراد معلول و سازمان‌های حامی آن‌ها بود كه تصویب مصوبه افراد دارای معلولیت آمریكایی را امكان‌پذیر كرد. این مدافعه در اصلاح مفهوم دسترسی برابر و فرصت‌های برابر برای افراد دارای معلولیت در ایالات متحده، هنوز هم حائز اهمیت است. ترویج‌گری و پشتیبانی در كشورهایی كه در حال حاضر حقوق افراد دارای معلولیت را به رسمیت نمی‌شناسند، یا برای پیگیری ایجاد فرصت‌های برابر و بدون تبعیض به قدر كافی فعالیت نمی‌كنند، نگرش‌ها را تغییر می‌دهد.
چطور مبلغ تضمین دسترسی برای معلولان باشید؟
متقاضی اجرا باشید
هر كجا قوانینی برای تضمین دسترسی افراد دارای معلولیت وجود داشته باشد، باید اجرا شوند تا موثر واقع شوند. اما قانون همیشه هم اجرا نمی‌شود. در بسیاری از موارد، به ضوابط عمل نمی‌شود. مگر اینكه كسی یك كسب و كار، یك آژانس یا موسسه فرهنگی را در دادگاه‌ها یا از طریق فشار عمومی، به چالش بكشد.
گاهی صرف همین چالش كافی است، تا به یك همسان‌سازی قابل قبول منجر شود. اما اگر مورد حقیقتا دشواری وجود داشته باشد (كسب و كار كوچكی كه به قیمت پذیرش و موافقت شدیدا متضرر می‌شود)، یا وقتی یك نهاد صرفا مقاومت می‌كند و شاكی و آن نهاد نمی‌توانند به توافق برسند، پیش از هر اقدامی پرونده باید به دادگاه ارجاع شود. همانطور كه طی سال‌های اخیر اتفاق افتاده است، این چالش‌ها هر چه بیشتر پیش بیایند، نهادهای بیش‌تری به موضوع دسترسی توجه خواهند كرد.
كار با قانون‌گذاران، برای ارائه قوانینی كه برابری دسترسی و فرصت‌ها را برای افراد دارای معلولیت تضمین كند
در امر دسترسی، احتمالا می‌توانید قانون‌گذاری را پیدا كنید كه یكی از اعضای خانواده‌اش دچار معلولیت باشد، یا كسی كه شخصا دچار معلولیتی باشد كه زندگی را برایش سخت كند. چنین كسی نامزد خوبی است برای حمایت از این مسئله و متقاعد كردن همكارانش برای كار كردن روی این موضوع.
اگر شما یا گروهتان بتوانید به عنوان یك منبع اطلاعاتی خوب شناخته شوید، به نحوی كه هر زمان قانون‌گذاران در مورد معلولیت سوالی داشته باشند به شما مراجعه كنند، در موقعیت خوبی قرار می‌گیرید كه بتوانید سیاست‌گذاران را ترغیب كنید به این مسائل توجه كنند و قوانینی را تدوین كنند كه شرایط افراد معلول را بهبود ببخشند. این یعنی همواره آمادگی لازم را داشته باشید و برای پاسخ دادن به سوالات و ارائه پیشنهادات دم دست باشید.
با طراحان، توسعه‌دهنده‌ها، بازرسان ساخت و ساز و غیره كار كنید، تا از دغدغه‌ها و نیازهای افراد معلول مطلع شوند
چه خودتان معلول باشید چه نباشید، چه یک فرد حامی باشید و چه عضوی از یك گروه حامی، چه قوانین كشورتان حقوق معلولان را در نظر داشته باشد یا نداشته باشد، این تاكتیك فوق‌العاده مفید است. اگر با كسانی كه ساختمان‌ها و فضاهای عمومی را طراحی می‌كنند، می‌سازند و بازرسی می‌كنند، همكاری كنید و در مورد نیازهای افراد دارای معلولیت به آن‌ها آموزش بدهید، احتمال اینكه دسترسی را در پروژه‌هایشان تضمین كنند، بیشتر خواهد بود.
اگر دسترس‌پذیری بخشی از پروژه ساختمانی باشد، مخصوصا اگر بخشی جدایی‌ناپذیر از طرح باشد، معمولا به همان اندازه، یا كمی بیشتر از یك طرح دسترس‌ناپذیر هزینه برمی‌دارد.
هر چه ساختمان‌ها و فضاها بیشتر به صورت دسترس‌پذیر طراحی شوند، این ایده‌ها بیشتر وارد اذهان عمومی می‌شود و بیشتر انتظار می‌رود که تدابیر لازم برای معلولان در مکان‌های عمومی وجود داشته باشد. وقتی مردم عادت كنند به دیدن افراد دارای معلولیتی كه به‌راحتی در شهر گردش می‌كنند، بیشتر متمایل می‌شوند كه به دسترس‌پذیری به عنوان یك حق نگاه كنند، نه یك ارفاق یا اعطای امتیاز برای نشان دادن درستی یك سیاست.
رسانه‌ها را برای كمك به تغییر نگرش‌ها و انتظارات، به خدمت بگیرید
استفاده از رسانه‌ها، یكی از مهم‌ترین و مفیدترین اقداماتی است كه یك مدافع می‌تواند خود را درگیرش كند. داستان‌ها و مصاحبه‌ها به معلولیت چهره انسانی می‌دهند، افسانه‌ها را می‌زدایند و معلولان نه فقط به عنوان فقط «افرادی با نیازمندی‌های خاص» بلكه انسان‌هایی متمایز و دوست‌داشتنی با نیازها و مشكلات واقعی معرفی می‌شوند. نادیده گرفتن این انسان‌ها و نیازهایشان، سخت‌تر از نادیده گرفتن یك جماعت بی‌‌هویت به نام «افراد دارای معلولیت» است. اگر انصاف بخشی از خصوصیت‌های شخصی انسان‌ها شوند، بیشتر مردم به موضوع تضمین دسترسی معلولان واکنشی مثبت نشان خواهند داد.
چه خودتان معلول باشید، چه نباشید، توجه‌ها را به سمت فقدان دسترسی جلب كنید
همانطور كه گفتیم، گاهی یك آگاهی دادن یا شكایت ساده كافی است تا صاحب یك ساختمان یا كسب و كار را به فعالیت وادارد. این هم نشود، حداقل آن‌ها را از یك مشكل باخبر كرده‌اید… باخبرشان كرده‌اید كه فرد دیگری هم از مشكل اطلاع دارد.
دست نكشید
تا زمانی كه معلولان به دلیل دسترسی فیزیكی جهانی، اجتماعی و سیاسی، به ندرت توجه را به خود جلب کنند، مدافعین معلولیت و خود افراد دارای معلولیت باید مدام برای ساختن دنیایی كه در آن نیازهای همه افراد در نظر گرفته و برطرف شود، كار كنند. حتی اگر به هدف برسند، هنوز باید برای حفظ و نگهداری آن شرایط تلاش كنند و مطمئن شوند كه دنیا به روزهای پیشین برنگردد، به زمانی كه مكان‌هایی بودند كه فردی با صندلی چرخدار نمی‌توانست واردشان شود، پیام‌هایی بودند كه افرادی با مشكلات بینایی و شنوایی نمی‌توانستند دریافتشان كنند و كارفرمایانی، ارائه‌دهندگان خدماتی و كسب و كارهایی بود كه در را به روی كسانی كه دقیقا شبیه عموم مردم نبودند، می‌بستند.