ساده‌ترین تعریف زیباسازی محله یعنی كاری كنیم كه محله بهتر دیده و احساس شود. اگرچه ساكنین بعضی از محلات مایلند نظر خودشان درباره زیبایی و مقبولیت را به دیگران القا كنند، اما بیش تر مردم به‌سادگی دلشان می‌خواهد محله‌شان قابل زندگی و خوشایند شود. اگر زیباسازی محله با رویكرد صحیح انجام شود، می‌تواند منجر شود به تعامل بیش تر میان همسایگانی با سوابق مختلف، سرزندگی بیش تر در محله و ایجاد محلهای كه ظاهر و حسش باعث جذب ساكنین و كسب و كارهای تازه می‌شود و همچنین جذب حمایت‌هایی اعم از اقتصادی و توسعه‌بخشی و ایجاد حس باهمستانی.
یك برنامه زیباسازی محله، یك تك‌رویداد (مثل روز مرتب كردن حیاط) نیست، بلكه یك روند درازمدت است برای ایجاد، نگهداری و یا تغییر ویژگی‌های یك محله در درازمدت. شاید بخواهید بعضی از جنبه‌های برنامه را یكباره و یكجا انجام دهید، اما تمركزتان باید روی چشمانداز درازمدت برای محله باشد.
زیباسازی محله می‌تواند در سطح كل محله انجام شود و یا در سطح املاك شخصی. شرط مطلوب آن است كه هر دو جنبه در نظر گرفته شود و طرف‌های عمده‌تر (سازمان‌ها و ائتلاف‌های محلی و دولتی و شهرداری) و همچنین صاحبان املاك خصوصی هر دو دست‌اندركار باشند.
بسته به شرایط موجود محله، زیباسازی می‌تواند طیف وسیعی را، از پرداختن به یك ساختمان یا منطقه خاص، تا ایجاد تغییرات كلی در تمام محله را در بر بگیرد. در هر حال، وقتی به منافع این تغییرات فكر می‌كنید، جنبه‌های معینی را هم باید در نظر بگیرید.
تمیزی. حتی یك محله غیرجذاب هم، اگر خیابان‌ها، پیاده‌روها، پارك‌ها، نواحی چمن‌كاری‌شده و زمین‌های بایرش عاری از زباله و فضولات سگ‌ها باشد، به شاخه‌های درختان یا سیم‌های برقش كیسه‌های پلاستیكی گیر نكرده باشد و هم پیاده‌روها و هم ساختمان‌هایش عاری از دیوارنگاره‌های زننده و چرك و كثیف باشد، زیباتر و جای بهتری برای زندگی به نظر می‌رسد.
هماهنگی و گوناگونی ساختمان‌ها. محله‌هایی كه همه ساختمان‌هایشان یك‌جور هستند، از نظر بصری خسته‌كننده‌اند. و محله‌هایی كه ساختمان‌های آن با هم همخوانی ندارند - مثلا آپارتمان‌های چندین‌طبقه یا ساختمان‌های اداری مرتفع چسبیده به سوپرماركت یك‌طبقه در كنار خانه‌های سه‌طبقه - بی‌نظم و درهم برهم جلوه می‌کند. در یك محله مطلوب ساختمان‌ها چنان با هم هماهنگی دارند، كه چشم را گیج نمی‌كنند و همزمان تنوعشان چنان است که چشم از دیدنشان خسته نمی‌شود.
شرایط ساختمان‌های بخش خصوصی. هیچ چیز به اندازه شرایط ساختمان‌های یك محله، بیانگر ویژگی‌های آن محله نیست. این عنصر معمولا نشان‌دهنده سطح اجتماعی‌اقتصادی ساكنین محله است و همچنین بر خودانگاره محله و چگونه دیده شدن محله از چشم باهمستان در كل، اثر می‌گذارد. یك تغییر مثبت در جذابیت فیزیكی محله، می‌تواند بر خودانگاره ساكنین آن محله و برعكس اثر بگذارد. در این رابطه، ساختمان‌های متروك می‌توانند بسیار زیان‌آور باشند. یك ساختمان متروك نشان‌دهنده بی‌ارزش بودن آن برای مالك یا سرمایه‌گذاران دیگر است، كه هم بر محله و هم بر خود ساختمان تاثیر می‌گذارد. اگر ساختمان‌های متروكه نوسازی یا جایگزین شوند، در نما و احساس محله بسیار موثر خواهد بود.
سایر اماكن بلااستفاده یا بالقوه خطرناك. پل‌ها، اماكن صنعتی متروك، خطوط یا محوطه‌های راه‌آهن خارج از سرویس، باراندازهای در حال پوسیدگی، این ها محل‌هایی نیستند كه باعث بهبود زندگی در یك محله شوند. این ها هم، اگر مانند ساختمان‌های متروكه بازیافت شوند می‌توانند به اشكال غیرمنتظره‌ای برای محله مفید باشند. مسیر راه آهن‌های متروكه یا كانال‌های متروكه كنار آب‌راهه‌ها (كه یدك‌كش‌ها روی آن ها حركت می‌كنند و كشتی ها را می‌كشند) را می‌شود به مسیر دوچرخه‌سواری یا پیاده‌روی تبدیل كرد مثل مسیر Highline در نیویورك و مسیر ٦٠٦ در شیكاگو). زمین‌های بایر (محلهای آلوده‌ای كه قبلا مكان صنعتی بودند) را می‌شود (به كمك یارانه‌های دولتی به انگیزه دریافت مالیات) به مكان‌های جذاب و مساعد با محیط زیست، به صورت مسكونی یا مختلط با مصارف دیگر تبدیل كرد.
گلخانه و گیاه‌كاری. در نظر انسان‌های اولیه، گیاهان سبز به معنای بقا بود- به معنای وجود آب، توت‌های جنگلی و بادامی‌ها برای خوردن و حیوانات برای شكار كردن. اگرچه اغلب ما دیگر نیازی نداریم كه برای بقا به تعقیب حیوانی برای شکار بپردازیم، اما هنوز گیاهان به ما حس خوبی می‌دهند. درخت‌ها، گل‌ها، چمن‌ها، بوته‌ها و درختچه‌ها كمك می‌كنند یك محله پذیرا و دوستدار به نظر برسد.
پارك‌ها و سایر اماكن رو باز. مكان‌های رو باز مانند پارك‌ها، چمن‌كاری‌ها، میدان‌هایی با ردیف درختان و از این قبیل (محوطه‌های پاركینگ چندان مشمول این فضاها نمی‌شوند) در یك محله، مناظر زیبا، هوای تازه، فضای كافی برای حركت و احساس وسعت مكان ایجاد می‌كنند. فضاهای سبز بنا بر طبیعتشان آرامش‌بخش هستند و در هر حال باید تامین شوند. فضای سبز اگر پوشیده از زباله و علف هرزه باشد، چشم‌آزار خواهد بود، نه ارزشمند.
چشمانداز خیابان. چشمانداز خیابان، دورنمای خیابان است، تركیبی از ساختمان‌ها و روكارشان، سنگفرش خیابان، درختكاری، فضاهای رو باز، طرح‌های ترافیك و نماهای دیگری كه شما هنگام عبور از یك محله در مجموع آن ها را می‌بینید. آمیزه‌ای از رنگ‌ها، اشكال، سایه‌روشن‌ها و موضوعات مختلف (دیوارها، نیمكت‌ها، گیاهان و غیره) می‌توانند یك چشمانداز زیبا برای خیابان ایجاد كنند، چشم‌اندازی كه می‌تواند افراد را برای گشت و گذار در آنجا جلب كند. برعكس، یك چشمانداز خیابان زیاده بی‌نظم، یا كسالت‌آور و خالی، ناخوشایند یا تهدید‌كننده است و مردم را از ورود به آن خیابان بازمی‌دارد.
علائم. علائم می‌توانند باعث شناسایی و تبلیغ ساختمان‌ها و كسب و كارها شوند، به ترافیك و پارك كردن وسایل نقلیه نظم بدهند، مردم را از قوانین و مقررات باخبر كنند («سیگار كشیدن ممنوع»)، آن ها را به قسمت‌های مهم محله هدایت كنند و به آن ها اطلاع دهند كه كجا هستند. علائم همچنین می‌توانند با استفاده از گرافیك، رنگ، ماده و طرح، شكلی از هنر محیط زیستی باشند، جلوه‌هایی را به وجود آورند و معرف شخصیت یك محل باشند.
علائم همچنان می‌توانند به زیباسازی محله كمك كنند یا از زیبایی آن بكاهند. چه در میدان تایمز و چه در یك منطقه مسكونی در یك شهر كوچك، وقتی پای گویایی و نحوه نصب علائم پیش می‌آید، باید مناسب محل باشند. یك علامت نئون بزرگ چشمك‌زن مناسب ورودیه محلی در یك بخش فرعی یا حومه نیست. یا یك علامت كوچك كشیده‌شده با دست، مناسب جلوی در یك بیمارستان نیست. علائم باید جذاب باشند، به‌‌راحتی قابل دیدن باشند، خوانا باشند و در جایی نصب شوند كه بیش ترین تاثیر را بگذارند.
روشنایی. در اینجا هم ظاهر و هم عملكرد چراغ‌های خیابان و سایر اماكن عمومی مد نظر است. چراغ‌های پایه‌بلند با لامپ‌های بخار جیوه یا سولفور كه در اطرافشان در همه جهت‌ها نورهای سبز یا زرد روشن می‌پراكنند، آسمان شب را تار می‌كنند، رنگ‌ها را از شكل طبیعی خارج می‌كنند و مناسب خیابان‌های اغلب محلات نیستند. لامپ‌های كوچك‌تری كه به همان میزان نور سفید دارند و مسیر نورافشانی‌شان به سمت پائین و رو به خیابان و پیاده‌رو است، بی‌‌آنكه دید یا امنیت افراد را به خطر بیندازند هیچ كدام از آن مشكلات را ندارند و به جذابیت محله هم می‌افزایند. در مورد روشنایی محلهای كسب و كار، ساختمان‌های بزرگ، اماكن مسكونی یا محلهای عمومی هم همین ملاحظات در نظر گرفته می‌شوند.
ترافیك. اغلب محله‌ها حداقل یك شاهراه دارند، كه معمولا در دو طرفش ساختمان‌های تجاری و عمومی صف كشیده‌اند و بیش ترین حجم حمل و نقل عمومی و ترافیك اتومبیل را دارد. شاهراه‌های اصلی به همین منظور ساخته شده‌اند كه كل ترافیك به اسنثنای ترافیك محلی را از خیابان‌های كوچك‌تر كه محل زندگی ساكنین است، دور كنند. اگر خیابان‌های جانبی بند بیایند، محله رنگ و بوی مناطق صنعتی و تجاری را به خود می‌گیرد.
سر و صدا و بو هم مانند عناصر بصری در امر زیباسازی محله دخالت دارند. علاوه بر این، قرار گرفتن در معرض سر و صدای مداوم، حتی در سطح نسبتا پایین، می‌تواند بر افراد اثرات منفی جسمانی و روانی داشته باشد. دودهای صنعتی یا ناشی از ترافیك موجب ابتلا به بیماری‌های ریوی می‌شود. لذا مدیریت صدا و بو در محله، نه فقط محله را قابل زندگی‌تر میكند، بلكه سلامت ساكنین محله را نیز حفظ میكند.
پاركینگ. نظم دادن به پارك اتومبیل‌ها، تاثیر زیادی بر جذابیت و قابل زندگی شدن محله می‌گذارد. در عین حال، محوطه‌های بزرگ پاركینگ، خصوصا در خیابان‌های جانبی محلهای كسب و كار، محوطه‌های سر باز را هدر می‌دهند و فضاهای خالی‌ای ایجاد می‌كنند كه مناسب پیاده‌روی هم نیستند.
هنر عمومی. هنر در قلمرو همگانی جزء لاینفك تاریخ بشر و تمدن است. هنرها، چه كار دست حرفه‌ای‌ها باشند و چه آماتورهای محلی، به محله ارزش می‌بخشند و به نوعی منعكس‌كننده شخصیت محله هستند.
چرا برنامه زیباسازی محله را ایجاد می‌كنیم؟
زیباسازی محله در شرایط مختلفی می‌تواند مفید باشد. بسته به شخصیت محله‌تان، ممكن است یكی دو تا از عوامل زیر برایتان اهمیت داشته باشد، یا چشمانداز شما همه آن ها را در بر بگیرد.
- برنامه زیباسازی محله غرور و مالكیت محلی ایجاد میكند.
- زیباسازی محله كیفیت زندگی ساكنین محله را ارتقا می‌بخشد.
- زیباسازی محله ساكنین جدیدی را جذب محله میكند.
- زیباسازی محله كسب و كارهای جدیدی را جذب محله میكند.
- زیباسازی محله سرگرمی و فرهنگ را جذب محله میكند.
- زیباسازی محله سلامت محله و باهمستان را بهبود می‌بخشد.
- زیباسازی محله پیام ارزش‌های محله شما را به باقی باهمستان ارسال میكند.
- زیباسازی محله راهی است برای دست‌اندركار كردن جوانان و كسانی كه معمولا نادیده گرفته می‌شوند.
- زیباسازی محله روابط ساكنین محله را محكم میكند.
- زیباسازی محله می‌تواند مبنای تجدید حیات محله قرار گیرد.
تجدید حیات یك شمشیر دولبه است. بسیار اتفاق می‌افتد كه در محلهای با سطح درآمد پایین یا متوسط، ساكنین باب‌روز می‌شوند، توسعه‌دهندگان وارد كار می‌شوند تا خانه‌سازی تجملی را باب كنند و ساكنین قدیمی كه دیگر وسعشان نمی‌رسد، از دور خارج می‌شوند. چنین وضعیتی تجدید حیات یا پیشرفت به نظر نمی‌رسد. اگر تجدید حیات بخشی از طرح درازمدت برای محله باشد، برنامه‌ریزی باید طوری باشد كه ساكنین اصلی محله، یعنی در واقع به وجود آورندگان تغییراتی كه باعث مطلوب‌تر شدن محله می‌شوند، بتوانند از نتیجه كارشان بهره‌مند شوند.
چه وقت برنامه زیباسازی محله را تدوین کنیم؟
هر زمانی برای تدوین برنامه زیباسازی محله خوب است. اما زمان‌ها و شرایطی هستند كه در آن كار راحت‌تر راه‌اندازی می‌شود.
زمانی كه یك گروه محلی پیشگام شوند. برنامه زیباسازی محله هم، مانند هر فعالیت دیگر در باهمستان، زمانی احتمال موفقیتش بیش تر است كه ایده و ترغیب از جانب خود محله باشد.
زمانی كه كار محله تمام است یا در خطر از دست رفتن است. وقتی افراد محله را ترك می‌كنند چون دیگر جای زندگی كردن نیست. وقتی سروكله دلال‌های مواد مخدر پیدا می‌شود، وقتی ساختمان‌ها متروكه می‌شوند، زمان دست به كار شدن است. شاید زیباسازی محله واكنش درستی در قبال این شرایط به نظر نرسد، اما می‌تواند هم بر شخصیت محله و هم بر توانایی سكنه در متحد شدن با یكدیگر و ترمیم و نوسازی باهمستانشان، تاثیر بگذارد.
زمانی كه مشكل خاصی نیازمند حل شدن باشد. اگر ساختمانی متروكه شده باشد یا زمین بایری محل ریختن زباله شده باشد، دلیل كافی برای دست به كار شدن وجود دارد. پرداختن به این مشكلات می‌تواند دروازه‌ای باشد به سوی برنامه‌های وسیع‌‌تر برنامه زیباسازی محله.
زمانی كه بودجه مالی یا حمایت دیگری موجود باشد. ممكن است شهر یا ایالت بودجه‌ای را به زیباسازی محله اختصاص داده باشد، یا ممكن است برای انجام كار مشابهی ابزار، تجهیزات و یا نیروی انسانی قرض بدهد. زمانی كه چنان حمایت‌هایی موجود باشد، كلید زدن هر برنامه‌ای آسان‌تر خواهد بود.
زمانی كه با پاكسازی یك زمین بایر یا كاری مشابه آن، پیوستگی وجود داشته باشد. اگر دولت یا یك توسعه‌دهنده به منظور احداث پارك یا منظور دیگری، دست به كار پاكسازی یك محل صنعتی آلوده شود، زیباسازی محله برنامه‌ای محلی است كه به دنبال خواهد آمد.
زمانی كه با نوع دیگری از برنامه‌های بهبوددهنده محلی تقارن زمانی وجود داشته باشد. زیباسازی محله می‌تواند دست در دست كمپین‌های ضد مواد مخدر، یا ضد خشونت، یا توسعه‌های اقتصادی به پیش برود. پرداختن به ظاهر، سر و صدا و بوهای محله، منجر به بسیاری تغییراتی می‌شود كه دلخواه اغلب ساكنین است و آن ها را قدر می‌دانند.
چه كسانی باید دست‌اندركار انجام برنامه زیباسازی محله باشند؟
از آنجایی كه این امر بر همه افراد اعم از كسانی كه دخالت مستقیم دارند یا خیر تاثیر می‌گذارد، همه افرادی كه محله را تشكیل می‌دهند، از هر گروه و با هر سوابقی، باید دست‌اندركار زیباسازی محله شوند. این افراد شامل این گروه‌ها هستند:
- صاحبان خانه‌ها، مستاجرین، صاحبان و مدیران كسب و كارها
- مسئولین محلی شامل: نمایندگان شورای شهر محله، اعضای هیات بهداشت و غیره.
- جوانان
- سازمان‌های محله. امكاناتی شامل: انجمن‌ها یا شوراهای محله، پاسبان محله، انجمن‌های هر بلوك و گروه‌های جوانان محله.
- سازمان‌ها یا موسسات كمك‌كاری كه به محله خدمت می‌كنند: یك بیمارستان محلی، كتابخانه عمومی، سازمان‌های بهداشتی و خدمات انسانی، موسسات فرهنگی.
- خدمات باهمستانی (برنامه‌ریزی، پلیس و آتش‌نشانی، جمع‌آوری زباله، بازیافت زباله و غیره)
- باهمستان‌های دینی و اعتقادی
- مدارس و سایر موسسات آموزشی
چطور یك برنامه زیباسازی محله را ایجاد می‌كنید؟
برای ایجاد یك برنامه زیباسازی محله سه مرحله وجود دارد:
١. فراخوانی افراد برای شركت در برنامه و تصمیم‌گیری بر سر اینكه چه كارهایی باید انجام شود.
٢. برنامه‌ریزی برای عمل، شامل ایجاد یك چشمانداز نهایی، تعیین هدف‌های كوتاه‌مدت و درازمدت، تعیین یك راهبرد برای رسیدن به اهداف و طراحی نقشه عمل (با ذكر برنامه زمانی) برای هر یك از اهداف.
٣. ارائه نقشه به محله، كسب تاییدیه آن ها و پیاده‌سازی گام اول.
مرحله اول: فراخوانی ساكنین محله به عنوان رهبران و مشاركت‌كنندكان در برنامه
فراخوانی افراد جهت رهبری. این افراد می‌توانند اعضای یك گروه از قبل تشكیل‌شده در محله باشند، مانند یك انجمن محلی، یا می‌تواند به‌سادگی گروهی از افرادی باشد كه علاقمند به این برنامه هستند یا برایشان اهمیت دارد كه روی این برنامه كار كنند. این گروه باید در حد امكان منعكس‌كننده گوناگونی افراد محله از نظر سن، اقلیت‌ها، نژاد، وضعیت اقتصادی و علایق گروه‌ها طبق توصیف بالا باشند.
از آنجایی كه شما قصد دارید یك برنامه ایجاد كنید و نه یك رویداد برای یك بار، اطمینان حاصل كنید كه ساختار این گروه طوری باشد كه تا هر زمان لازم باشد، برنامه را به پیش ببرد. این گروه باید مكانیزمی داشته باشد كه بتواند رهبران جدید پرورش دهد، كه اگر رهبران موجود گروه را ترك كردند، گروه از هم نپاشد.
ترتیب تماس‌گیری با ساكنین محله را فراهم كنید تا بتوانید در خصوص برنامه آن ها را درگیر و مطلع كنید. تماس متكی بر ارتباط‌های شخصی، تبلیغ در به در، تماس تلفنی، مراجعه شخصی به دوستان و آشنایان، پخش كاغذهای آگهی و ارائه توضیح درباره برنامه در اماكن عمومی، بیش از همه می‌تواند مردم را جذب كند. تماس‌های رو در رو یا تلفنی را می‌توان به علائم و پوسترها و همچنین تبلیغات خدمات عمومی در رسانه‌های محلی و اجتماعی اضافه كرد.
یكی از اجزای مهم تماس گرفتن، گرفتن نام، شماره تلفن و آدرس ایمیل افراد در صورت امكان است. این اطلاعات بعدها وقتی كه بخواهید نقشه‌تان را توزیع كنید یا برای انواع دیگری از پشتیبانی نیاز به داوطلب داشته باشید، به دردتان خواهد خورد. این اطلاعات همچنین افراد را با شبكه یك محله مرتبط میكند، كه به نوبه خود یك سرمایه اجتماعی برای همه محسوب می‌شود.
تماس گرفتن با همه افراد محله، خصوصا كسانی كه معمولا نادیده گرفته می‌شوند، مهم است. بعضی از راه‌های دستیابی به آن افراد عبارتند از:
- به در خانه‌ها و یا اقامتگاه‌های همگانی مراجعه كنید. اگر سازمان‌ها یا وكلای مستاجرین وجود دارند، از طریق كار كردن با آن ها نتایج بهتری خواهید گرفت.
- از پناهگاه‌های بی خانمان‌ها دیدن كنید، خصوصا پناهگاه‌های خانوادگی. در حالی كه بسیاری از بی خانمان‌ها با اعتیاد و مشكلات مربوط به سلامت ذهن دست و پنجه نرم می‌كنند، بسیاری دیگر، خصوصا خانواده‌ها، مشكل بی كاری و نداشتن روابط احتماعی دارند. آن ها نه تنها می‌توانند در اجرای برنامه كمك كنند، بلكه این مشاركت به خود آن ها هم كمك میكند كه رابطه برقرار كنند.
- برای درگیر كردن جوانان، با مدارس، شعب محلی، باشگاه‌ها و حتی جمعیت‌ها (احتمالا خلافكار) كار كنید.
- در مراكز مذهبی، باشگاه‌های خدماتی، موسسات تجاری و مالی و سازمان‌های محلی، برنامه‌تان را ارائه كنید.
مرحله دوم: ایجاد یك نقشه برای زیباسازی محله
مراحل بعدی روند ما در اینجا منعكس‌كننده ساختار فصل چشمانداز، ماموریت، اهداف، راهبرد و عمل است::
یك گروه برنامه‌ریزی مشاركتی جمع كنید. این گروه باید شامل نمایندگانی از هر تعداد ممكن از جمعیت‌های معنادار و گروه‌های علاقمند در باهمستان و همچنین ساكنین علاقمند محله دارای طرح و نقشه‌های خاص (یا مهارت‌های دیگر) و آن دسته از مسئولین باهمستان كه امكان كمك به طرح را دارند، باشد.
محله را ارزیابی كنید. برای ارزیابی دارایی‌ها و نیازهای محله از تكنیك‌های مختلفی می‌توانید استفاده كنید.
- از دانش و نظریات آن دسته از ساكنین محله كه در گروه طراحی شركت دارند، استفاده كنید.
- با همه گروه‌های محله ارتباط برقرار كنید و با سایر ساكنین مصاحبه، پیمایش و غیره ترتیب بدهید.
- نظارت كنید. تیم ناظر، مجهز به مداد و كاغذ یا لپ‌تاپ، می‌توانند اطلاعات زیادی كسب كنند. نشانی محوطه‌های انباشت زباله‌ها، وضعیت پیاده‌روها، محل نیمكت‌هایی كه نیاز به تعمیر دارند، همچنین نظرات عموم، وضعیت خانه‌ها، تعداد افرادی كه در خیابان زندگی می‌كنند (كارتن‌خواب‌ها) و غیره. مجموع این اطلاعات می‌توانند تصویری كلی از محله به دست دهند و نقاط قوت و مناطق مورد نظر را مشخص كنند.
- با طراحان باهمستان و سایر افراد مطلعی كه علاقمند به كمك هستند، از جمله دانشگاهیان، معمارها، یا مهندسین مشورت كنید. ممكن است این افراد خودشان ساكت محله باشند، یا فقط مایل به كمك باشند، خاصه اگر عموم ساكنین محله كم‌درآمد باشند یا كل محله چالش جالبی را بطلبد.
برای محله یك چشمانداز بسازید. گروه طراح باید بر اساس ارزیابی‌ها و نیازها و خواسته‌های ساكنین و كسبه، چشم‌اندازی آماده كنند كه نشان‌دهنده وضعیت مطلوب برای محله باشد. یك گروه كوچك باید بعد از بحث بر سر نكات كلیدی، یك پیش‌نویس چشمانداز وضعیت تهیه كنند (افراد دلشان می‌خواهد كه محله چطور به نظر برسد؟) و سپس ابتدا آن را به گروه طراح و بعد به كل محله ارائه دهند.
منظور از تعیین یك گروه كوچك برای پیش‌نویس چشمانداز آن است كه هر چه تعداد افراد گروه بیش تر باشد، احتمال اینكه گروه گرفتار كلمه‌بندی جزئیات شود بیش تر خواهد بود. البته تصحیح و اصلاح لازم است، اما زمانی كارایی بیش تری خواهد داشت كه یك وضعیت پایه برای شروع كار وجود داشته باشد. تا وقتی به گروه بزرگ‌تر طراح و بعد هم به باهمستان ارائه شود، حشو و زوایا حذف خواهد شد.
هدف تعیین كنید. هدف نهایی شما تحقق چشمانداز است. برای رسیدن به آن، باید در طول راه از مراحل مهم اما كوچك‌تری هم عبور كنید. اگر چشمانداز شما بیش از حد وسیع باشد، از حد خارج و مانع عمل خواهد بود: «محلهای با كسب و كارهای جذاب و جالب، خانه‌ها و حیاط‌های رنگ و وارنگ و خوب مراقبت‌شده، فضاهای سر باز خوب نگهداری‌شده و اغواكننده، جان‌دار و پر از زندگی با درخت‌ها، گیاهان و هنر عمومی». این هدف‌ها خیلی زیاد هستند و هر كدام می‌توانند خود یك چشمانداز باشند.
به‌دقت در نظر بگیرید كه برای هر یك از هدف‌هایتان به چه منابعی نیاز دارید و تا به آن منابع دسترسی پیدا نكرده‌اید، به سمت آن هدف حركت نكنید. ممكن است بخواهید با هدفی شروع كنید كه منابع آن همین حالا هم در محله موجود است: نیروی انسانی و وسایل حمل و نقل داوطلب، همكاری از جانب خدمات یا موسسات باهمستان (جمع‌آوری زباله، قرض دادن ابزار و تجهیزات و غیره). در این صورت واضح است كه كار انجام‌شدنی است. پروژه‌هایی را كه به پول یا تخصصی نیاز دارند كه در حال حاضر موجود نیست، می‌توانید در دسته «باید روی تامین منابع برای این پروژه كار كنیم» طبقه‌بندی كنید. اگر منابع مادی قابل توجهی مورد نیاز است، باید گروهی باشند كه وظیفه‌شان خاصه رفتن به دنبال آن منابع باشد. منابع خوب عبارتند از: امتیازات، وام یا هدیه از جانب باهمستان، كمك از جانب كسبه محل و شركت‌ها یا صنایعی كه در محله فعالیت دارند و پشتیبانی موسسات محلی و دولتی و مسئولین.
یك راهبرد كلی برای تحقق هدف‌هایتان و نهایتا چشم‌اندازتان ترسیم كنید. راهبرد شما نقشه شماست برای رسیدن به هدف‌هایتان. مثلا اگر می‌خواهید برای كسبه و تجار انگیزه ایجاد كنید (آن ها را تشویق كنید) كه املاكشان را تعمیر كنند، باید توسط مسئولین محلی كه می‌توانند مالیات بر ملك را تنظیم كنند از آن ها پشتیبانی كنید، یا از انگیزه دیگری استفاده كنید. در اینجا پشتیبانی بخشی از راهبرد شما خواهد بود. برای كاشت درخت به راهبرد دیگری نیاز خواهید داشت. شهرداری را مجاب خواهید كرد كه این كار را انجام دهد؟ از داوطلبین محله استفاده خواهید كرد؟ تقاضای امتیاز خواهید كرد؟
یكی دیگر از عوامل راهبرد تعیین دسترسی است: ابتدا كدام هدف یا هدف‌ها را مد نظر دارید؟ بعد كدام؟ و به همین ترتیب. ترتیب كار بسیار اهمیت دارد. مهم است با هدفی شروع كنید كه قابل دسترس باشد. به این ترتیب شما می‌توانید برنامه را با موفقیت شروع كنید. اگر ساكنین و كسبه محل موفقیت شما را ببینند، راحت‌تر به سمت برنامه شما كشیده می‌شوند. همین، شركت‌كنندگان در برنامه را خودانگیخته و آماده چالش‌هایی كه هدف‌های سخت‌تر پیش پایشان خواهد گذاشت، نگه می‌دارد.
چشمانداز شما مقصد نهایی شماست. هدف‌های شما قدم‌هایی هستند كه در این راه برمی‌دارید. راهبرد شما نقشه‌ای است كه شما را از یك هدف به هدف بعدی می‌رساند. حالا می‌توانید، با ایجاد نقشه عملیات، شروع كنید.
برای هر هدف یك نقشه عملیات تنظیم كنید. برای به اجرا درآوردن استراتژیتان عملا چه خواهید كرد؟ دقیقا چه كسی، در چه مدت زمان، چه كاری انجام خواهد داد؟ نقشه عملیات شما باید جوری طراحی شود كه هر مرحله از برنامه امكان‌پذیر باشد و مدت معقولی زمان نیاز داشته باشد. مثلا اگر مرحله اول نظافت باشد (به بخش ١١ همین فصل مراجعه كنید)، با تعداد داوطلب كافی و كمك شورای شهر، باید یكی دو روز طول بكشد. در این صورت شروع خوبی خواهید داشت. آن وقت می‌توانید برای نظافت‌های منظم دوره‌ای برنامه‌ریزی كنید (مثلا سه ماه یك بار) تا زباله و كثافت تحت كنترل باقی بماند. سایر عوامل زیباسازی (دستیابی و ترمیم ساختمان‌های متروكه، چمن‌كاری و گیاه‌كاری در محوطه‌های رو باز، كنترل ترافیك و غیره) ممكن است خیلی بیش تر طول بكشند و مستلزم جمع‌آوری اطلاعات و پشتیبانی خیلی بیش تر باشد. سعی نكنید همه كارها را یكباره انجام دهید. همانطور كه گفتیم هر بار برای یك موفقیت نقشه طرح كنید تا افراد برانگیخته و علاقمند بمانند. اگر هر مرحله امكان‌پذیر، مفرح و موفقیت‌آمیز باشد، با گذشت زمان داوطلبین و رهبران بیش تری جذب خواهید كرد.
یك نقشه حفظ و نگهداری طرح كنید. یادتان باشد كه حتی یك روز كار هم نباید از دست رود. شاید بخواهید كه یك برنامه منظم برای یك روز كار (بسته به نوع كارتان به صورت ماهانه، سه ماه یك بار، یا سالانه) تعیین كنید برای آنكه مطمئن شوید كاری كه انجام داده‌اید به وضعیت اولش برنگشته باشد.
در حفظ و نگهداری برنامه زیباسازی محله دو عامل وجود دارد. یكی انجام عملی كاری است كه باید انجام شود، تا تغییرات سر جایشان باقی بمانند، از جمله چمن‌زنی، دوباره كاشتن درختان یا گل‌های پلاسیده و خشك‌شده، هرس بوته‌ها، نقاشی مجدد علائم رنگ و رو رفته، تداوم پشتیبانی و غیره. عامل بعدی اجتماعی است. یعنی: متقاعد كردن همه افراد محله كه برنامه هم به سود آن ها و هم به سود كل محله خواهد بود. در آن صورت آن ها با حفظ تغییرات، به اجرای برنامه كمك خواهند كرد (یعنی نه فقط به حجم زباله‌های محله اضافه نخواهند كرد، بلكه ملك خودشان را تمیز خواهند كرد. زباله‌های داخل پارك‌ها را جمع‌آوری خواهند كرد و كلا به زیبا به نظر آمدن محله كمك خواهند كرد)، دهان به دهان خواهند گفت كه این برنامه چقدر خوب است و همچنین برای پروژه‌های بعدی هم داوطلب می‌شوند و از آن ها حمایت می‌كنند.
راهی برای نظارت و ارزشیابی تلاش‌هایتان پیدا کنید. فرض بر اینكه این یك برنامه ترغیب‌شده از جانب باهمستان است كه به طور كامل توسط داوطلبان اجرا می‌شود، احتمالا برای ارزشیابی رسمی بودجه ندارید. اما معنایش این نیست كه شما نمی‌توانید كاری را كه انجام داده‌اید پیگیری كنید. كنترل اینكه چه كاری خوب پیش می‌رود و چه چیز باید تغییر كند، به شما امكان می‌دهد استراتژیتان را تطبیق دهید تا برنامه‌تان طبق روال به پیش برود. شما می‌توانید این گزارش‌‌ها را به این ترتیب ثبت كنید كه مثلا چند نفر از سكنه محل در جلسه‌ای كه تبلیغ شده یا نسبت به آن اعتراض شده شركت می‌كنند، یا چند نفر داوطلب در روزهای مختلف یا برای شركت در فعالیت‌های مختلف حاضر شدند. این نوع اطلاعات تفاوت بین یك برنامه موفق زیباسازی محله را با برنامه‌ای كه تلاشی مذبوحانه است بی‌هیچ بازدهی، نشان می‌دهد.
مرحله سوم: ارائه نقشه به محله، كسب تاییدیه و برداشتن اولین قدم
تا اینجا گروه طراح، البته به كمك اطلاعاتی كه از ارزیابی‌ها و مشورت‌های دیگر گرفته‌شده از محله به دست آورده‌اند، تصمیم‌گیرنده بوده‌اند. حالا باید به ساكنین محله، مالكین املاك و كسبه فرصت داده شود تا نقشه را ببینند و پیشنهاداتشان را درباره آن بگویند. به این ترتیب نسخه نهایی نقشه، نسخه‌ای است كه تقریبا همه اهل محل از آن حمایت كنند.
اگر شما وبسایت باهمستان، یا اكانت یا كانالی در رسانه‌های جمعی داشته باشید، بسیاری از این قدم‌ها راحت‌تر برداشته خواهد شد.
١. نقشه را به محله بدهید. این كار را به طرق زیر می‌توانید انجام دهید:
- نقشه را به وبسایت محله ارسال كنید. اطمینان حاصل كنید كه افراد از طریق ابزارهای دیگر از جمله آگهی‌های خدمات اجتماعی، كاغذهای دست‌نوشته، اطلاع‌رسانی دهان به دهان همه افراد اطلاع پیدا كنند كه نقشه آماده بررسی است. این اطلاع‌رسانی باید شامل ذكر محل‌هایی باشد كه كسانی كه به اینترنت دسترسی ندارند، بتوانند در آن محل‌ها نقشه را ببینند: كتابخانه، مدارس محلی، مركز كامپیوتر یك كالج، تعاونی‌های كسبه و غیره.
- نقشه را به فیسبوك یا سایت‌های شبكه‌ای اجتماعی دیگر ارسال كنید.
- نقشه را به فهرست آدرس‌های ایمیلی كه در جریان برقراری تماس و ارزیابی جمع كردید، ارسال كنید.
- نقشه را برای همه افراد ذی نفع پست كنید یا دستی تحویل دهید (البته اگر منابعش را دارید).
- نسخه‌هایی از نقشه را به محلهای خاص محله پست كنید یا در دسترس عموم قرار دهید. محل‌هایی مانند مساجد، پستخانه، سوپرماركت، لباس‌شویی‌های عمومی، رستوران‌ها، بانك‌ها، ساختمان‌های عمومی، كتابخانه و غیره.
- جلسات عمومی. باید برای آنكه همه بتوانند قسمت‌های خاص و برجسته نقشه را بفهمند، باید جلسات عمومی برگزار شوند. این جلسات را می‌توان از طریق كانال‌هایی در محله كه مورد توجه مردم هستند، به اطلاع عموم رساند.
٢. اظهار نظرها را جمع كنید. چند راه برای پاسخ‌گویی در اختیار مردم قرار بدهید و یك ضرب‌الاجل معین كنید. باید وقت كافی داشته باشند كه نقشه را بخوانند، هضم كنند و درباره آنچه می‌خواهند اضافه كنند یا تغییر بدهند، به قدر كافی فكر كنند. بسته به منابع و مهارت‌های گروه طراح، افراد می‌توانند از طرق زیر اظهار نظر كنند:
- نظراتشان را می‌توانند به وبسایت محله، یا یك فروم اجتماعی مختص محله ارسال كنند.
- نظراتشان را می‌توانند پست كنند.
- نظراتشان را می‌توانند به فیسبوك یا سایر سایت‌های شبكه‌های اجتماعی بفرستند.
- نظراتشان را می‌توانند شخصا در جلسات عمومی تحویل دهند.
- نظراتشان را می‌توانند به صورت مكتوب به یك آدرس خاص ارسال كنند.
- نظراتشان را می‌توانند به صورت مكتوب به محل مشخصی در اطراف محله ارسال كنند.
- نظراتشان را می‌توانند طی یك نظرخواهی آن‌لاین یا روی كاغذ بنویسند.
- در یك گروه متمركز شركت كنند.
- نظراتشان را می‌توانند به عنوان نمونه تلفنی گزارش كنند.
٣. تا حد امكان اظهار نظرها را منظور كنید. احتمالا در هیچ محلهای مقدور نیست كه اضافات یا تغییرات طبق نظر همه مردم انجام شود. در اینجا هدف این است كه نقشه به جایی ختم شود كه همه بتوانند از آن حمایت كنند و محله بتواند با منابعی كه در اختیار دارد یا می‌تواند كسب كند، آن را حمایت كند.
٤. نقشه نهایی را ارائه كنید و حمایت محله را طلب كنید. اگر كارتان را درست انجام داده و نظرات طرف‌های ذی نفع را جدی گرفته باشید، به احتمال زیاد محله بدون هیچ مقاومتی از نقشه نهایی حمایت خواهد كرد. به طور كلی وقتی به نظرات مردم احترام گذاشته شود و آن ها احساس كنند كه بخشی از فرآیند كار هستند، تا پایان كار همراهی خواهند كرد، حتی اگر نتیجه كار شامل همه چیزهایی كه می‌خواستند، نباشد. هر نقشه‌ای مستلزم مصالحه‌‌هایی از جانب همه است. اما بخش‌های اصلی آن باید مورد تایید و حمایت همه محله باشد.
راهی پیدا كنید كه بتوانید برای نقشه تایید رسمی بگیرید. می‌توانید این تایید را در یك جلسه عمومی بگیرید، جایی كه مردم بتوانند با دست بلند كردن، یا حتی بهتر، با فریاد رای «آری» علامت تایید بدهند. چنین جلسه‌ای می‌تواند یك رویداد رسانه‌ای هم باشد كه طی آن شروع برنامه زیباسازی محله را به باهمستان هم اعلام كنید. این جلسه همچنین می‌تواند جشن شروع كار باشد، همراه با پذیرایی و احتمالا همكاری گروه اركستر محله و نهایتا اعلام به اجرا درآمدن مرحله اول برنامه‌تان.
٥. اولین مرحله نقشه‌تان را به اجرا درآورید. تا وقتی كاری انجام نداده‌اید، حقیقتا برنامه‌ای طرح نكرده‌اید. زمانی كه با موفقیت به اولین هدفتان برسید، كه باید هدفی قابل دسترس باشد، آن وقت می‌توانید طبل برانگیختن داوطلبین را برای رسیدن به هدف‌های بعدی و بعدی به صدا درآورید.
فرض كنیم هدف اول شما انجام یك روز كار توسط همه افراد محله باشد. این كار هر كاری می‌تواند باشد: نظافت حیاط، روز گیاه‌كاری، یا روزِ «از شر آن آشغالی كه می‌خواستی یك روز بازیافت كنی خلاص شو». در اینجا یك چك‌لیست آورده‌ایم كه چطور این كار را انجام دهید:
- داوطلبین را فراخوانی كنید. اگر واقعا به داوطلب نیازی ندارید، یا راهی برای به كار گرفتنشان پیدا كنید، یا فعالیت‌تان را به فعالیتی كه نیازمند داوطلب باشد، تغییر دهید. از همان ابتدای كار هر چه تعداد بیش تری را درگیر برنامه كنید، بهتر است.
- ترتیب دریافت هر كمكی را كه لازم دارید، از باهمستان بدهید. همانطور كه گفتیم، بسیاری از باهمستان‌ها حاضرند برای اجرای پروژه‌های زیباسازی، به گروه‌های محلی ابزار و تجهیزات (و نیروی انسانی برای كار كردن با آن ها) قرض بدهند. یك آخر هفته كار داوطلبین به كمك اره برقی، ماشین حفاری و كامیون كمپرسی از جانب شهرداری، می‌تواند بستر یك جویبار انباشته از كاغذ باطله و مسدودشده با زباله را به جویباری خوشایند با كناره سرسبزی كه برای همه اهالی قابل دسترس است، تبدیل كند.
- هر مجوزی را كه نیاز دارید، كسب كنید.
- برای هماهنگی برنامه یك راهبرد تدوین كنید و به اجرا درآورید. چه كسی مسئول خواهد بود؟ چطور داوطلبین را برای گروه‌های كار تعیین می‌كنید، یا تعیین می‌كنید كه چه كسی چه كاری انجام دهد؟ در صورت لزوم چه كسی به داوطلبین ساختار می‌دهد و كار آن ها را نظارت میكند؟
- برای برقراری ارتباط برنامه‌ریزی كنید. چه كسی ارتباطات را هماهنگ میكند؟ خدمه یا گروه‌ها چطور ارتباط برقرار می‌كنند، خصوصا وقتی افراد در ناحیه یا محله پراكنده باشند؟ چه كسی رسانه را اداره میكند؟ (شما می‌خواهید در مورد برنامه‌تان اطلاع‌رسانی كنید، هم به نفع ساكنین محله و هم برای آگاهی سایر بخش‌های باهمستان از اینكه محله شما طبق روال به پیش می‌رود)
- برای نیازهای اولیه برنامه‌ریزی كنید. مشكلات پزشكی و موارد اضطراری (از هر نوع و نه فقط پزشكی: آتش‌سوزی، ریزش‌ها، خرابی تجهیزات و غیره) را چطور حل می‌كنید؟ توالت‌های سیار یا سایر امكانات مربوط به استحمام چه؟ آیا در مدت انجام عملیات، غذا و نوشیدنی هم در دسترس خواهید داشت؟ اگر بله، آن ها را كجا نگه می‌دارید؟
- كسی را تعیین كنید كه در مدت انجام عملیات عكس بگیرد و حتما قبل و بعد از عملیات را عكاسی كند. ثبت گزارش از كاری كه واقعا انجام شده، بسیار مهم است. اغلب، پروژه‌های زیباسازی محله هرگز كلید هم نمی‌خورند، چون بسیار اضطراب‌‌آور به نظر می‌رسند. اگر افراد می‌دانستند كه با كار دسته‌جمعی یك گروه بزرگ كار به چه میزان كمی زمان و تلاش نیاز خواهد داشت، در آینده دست به پروژه‌های بزرگ‌تری می‌زدند. یا وقتی از آن ها دعوت به كار می‌شد مشاركت می‌كردند. شما می‌توانید عكس‌هایتان را به وبسایت‌ها یا ایمیل‌های افراد بفرستید و همچنین توسط رسانه‌ها به اطلاع عموم برسانید، یا در اطراف محله به دیوارها نصب كنید.
- حواستان به رسانه‌ها باشد. جلب حمایت روی جلد رسانه‌ها برای محله و باهمستان اهمیت دارد.
- اگر مسئله نظافت است، نظافت کنید (اگر قبلا این کار را كرده‌اید، نیاز نخواهید داشت). مثلا اگر گیاه‌كاری كرده‌اید، خاك‌های اضافی باید رفته شوند، گیاهان استفاده‌نشده را باید به طرز مناسبی كنار گذاشت، كیسه‌های خالی كود را باید در زباله‌دان انداخت، ابزار باغبانی را باید تمیز و جمع‌آوری كرد و غیره. کسی نباید بفهمد كه شما آنجا بوده‌اید، مگر با دیدن نتیجه كارتان.
- وقتی كارتان تمام شد، جشن بگیرید. حالا وقت خوردن و نوشیدن است (احتمالا با خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هایی كه از جانب كسبه محله هدیه شده است). عكس‌های روز را نشان دهید، گروه‌ها و افرادی را كه مشاركت داشته‌اند، بشناسانید، بد نیست هدیه‌های خنده‌دار (چیزهای كثیف و رنگ‌پوشیده‌ای كه نشان از كار آن ها داشته باشد) به عنوان «پاداش» به آن ها بدهید. مراسم را با تبریك گفتن به همه به خاطر حسن انجام كار و اعلام اینكه عملیات بعدی چه خواهد بود و چه وقت اجرا خواهد شد، خاتمه دهید.
اگر نقشه شما با فعالیت‌های پشتیبانی شروع می‌شود، باید حامیانتان را مشخص كنید و ببینید چطور می‌شود با آن ها تماس گرفت. تماس شخصی دقیقا بهترین راه است. دعوت از سیاست‌گذاران كلیدی برای گفتگو درباره برنامه و هدف‌هایتان، برای شروع راه خوبی است. وضعیت مطلوب آن است كه آن ها چیزی را كه امید دارید، خودشان به شما پیشنهاد كنند.
٦. كار روی مرحله بعدی نقشه‌تان را آغاز كنید. داوطلبین را فراخوانی كنید، با مسئولین رابطه برقرار كنید تا از نیازهای شما حمایت كنند. نقشه‌تان به هر كار بعدی كه نیاز داشته باشد، اكنون، كه ساكنین محله هنوز از موفقیت مرحله اولتان داغ هستند، وقت شروع كار است.
٧. این برنامه را تا آخر عمر محله ادامه دهید. برنامه زیباسازی محله هم مانند بسیاری از عملیات باهمستانی هیچ وقت واقعا به پایان نمی‌رسد. ممكن است مردم كم‌تر زباله در خیابان بریزند، ولی باز هم در خیابان زباله خواهد بود و آن زباله‌ها نیازمند نظافت خواهند بود. گیاهان را باید دوباره كاشت یا هرس كرد و یا كود داد. دیوارنگاره‌ها را باید گاه به گاه دوباره نقاشی كرد، وگرنه ناپدید خواهند شد. حتی اگر محله‌تان دقیقا همانطوری شده باشد كه دلتان می‌خواست، باز هم برای آنكه به همان صورت باقی بماند، نیاز به محافظت و نگهداری خواهد داشت. همیشه كار بیش تری برای انجام دادن وجود خواهد داشت و كسی یا گروهی باید مسئولیت قبول كند و انجام آن كار را تضمین كند.