آیا هرگز به این فكر افتاده‌اید كه چرا در باهمستان‌های ما، نتایج كار بعضی‌ها بهتر از برخی دیگر است؟ چرا در مدارس بعضی از بچه‌‌ها خوب درس می‌خوانند در حالی كه بچه‌های دیگر با ضریب هوشی برابر، مثل آن‌ها درس نمی‌خوانند؟ چرا در باهمستان‌ها افراد مختلف از نظر وضعیت سلامتی یكسان نیستند؟ آیا هرگز دلتان خواسته كه این نتایج را تغییر دهید؟
برای مشكلات و نتایج مطلوب، علت‌های مختلف و در عین حال مرتبط با یكدیگر وجود دارند. اگر سازمان شما بتواند این علت‌ها را درك كند، آن وقت می‌تواند عملكردهای خودش را روی كمك‌های بهتری در جهت پیشرفت باهمستان متمركز كند. این به سازمان شما امكان می‌دهد باهمستانتان را به آنچه كه در نظر دارید تبدیل كند.
بنابراین، تلاش برای ایجاد این تغییرات را از كجا شروع می‌كنید؟ به اعتقاد ما، یك راه بسیار خوب آن است كه عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده را، كه تا حدودی مسبب بعضی مشكلات خاص، یا نتایج مطلوب هستند، در نظر بگیرید. عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده، كلید فهمیدن آن است كه چطور به مشكلات مربوط به سلامت و پیشرفت باهمستان بپردازیم. موضوع یك قدم دور شدن از مشكل است و نگاه كردن به رفتارها و شرایطی است كه در اصل، مشكل را به وجود آورده‌اند و سپس فهمیدن اینكه چطور می‌شود آن شرایط را تغییر داد.
مثلا، در تلاش برای پیشگیری از سوء‌استفاده‌های جسمی، راهكاری كه با استفاده از عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده عملكردها را هدایت می‌كند، به جوانان شركت در فعالیت‌های سالم، سرمشق‌های مثبت و آموزش قاطعیت را ارائه می‌كند، كه وقتی به آن‌ها الكل و سایر مواد مخدر عرضه می‌شود، بتوانند به‌سادگی بگویند: «نه!».
به شما پیشنهاد می‌كنیم هنگام نوشتن یا حك و اصلاح طرح‌های راهبردی در كاری كه میخواهید شروع كنید، عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده را در نظر بگیرید.
در این بخش، درباره عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده و نقش آن‌ها در تشخیص تغییراتی كه سازمانتان می‌خواهد در باهمستانتان ایجاد كند، مطالبی خواهید آموخت.
عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده چیست؟
عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده، جنبه‌ها یا نمودهایی از یك شخص (یا گروه)، محیط زیست و تجارب زندگی‌ای هستند، كه احتمال ایجاد یك مشكل مشخص یا ایجاد یك نتیجه مطلوب را بیش‌تر (عوامل خطرآفرین) یا كم‌تر (عوامل محافظت‌كننده) می‌كنند.
معمولا عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده را دو روی یك سكه در نظر می‌گیرند. تحقیقات نشان می‌دهند كه هر چه تعداد عوامل خطرآفرین بیش‌تر باشد، احتمال بروز نتایج نامساعد در زمینه سلامت، آموزش و پیشرفت بیش‌تر خواهد بود.
واژه دیگری كه به جای عوامل محافظت‌كننده به كار می‌رود «دارایی‌ها» است. رویكردهای «مبتنی بر دارایی» تاكید دارند كه عوامل مثبت (محافظت‌كننده‌ها) بر نتایج اثر می‌گذارند، نه عوامل منفی (خطر‌آفرین‌ها). در مورد عوامل خطرآفرین هم، تحقیقات نشان می‌دهند كه هر چه تعداد دارایی‌ها بیش‌تر باشد، احتمال بروز نتایج مثبت بیش‌تر خواهد بود.
ما عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده هر دو را به طور كلی در دو گروه طبقه‌بندی می‌كنیم: گروهی كه وابسته به محیط زندگی هستند (اعم از اجتماعی یا فیزیكی) و گروهی كه ناشی از ویژگی‌های شخصی افراد هستند. بیایید ابتدا نگاهی داشته باشیم به عوامل شخصی.
عوامل شخصی
عوامل شخصی آن‌هایی‌‌ست كه در مورد هر فرد (یا گروه) منحصر به فرد است. این چیزها شامل دانش، مهارت‌ها، تجربیات، سوابق و ساختارهای وراثتی فرد می‌شوند. در اینجا اطلاعات خاص‌تری در خصوص انواع عوامل شخصی‌ای كه به خطر یا محافظت كمك می‌كنند، آورده‌ایم:
دانش و مهارت:
- دانش، شامل دانسته‌هایی درباره كارهایی كه می‌شود و باید انجام داد، و پیامدهایشان، و منابع موجود
- باورها، مانند ایده‌هایی كه راجع به علت مشكلات یا پیامدهای گزینه‌ها داریم
- مهارت‌ها، شامل توانایی تاثیرگذاری بر محیط زیست، تعیین و رسیدن به اهداف و غیره
- آموزش و كارآموزی، از قبیل سال‌هایی كه برای تحصیلات رسمی یا كارآموزی خاصی صرف شده است
تجربه و سوابق
- تجربه، مانند سوابق سوء‌استفاده و بی‌توجهی، مراقبت و توجه، یا توانایی نیل به اهداف شخصی
- هنجارها و عملكردهای فرهنگی، از جمله اینكه چه رفتارهایی مناسب و قابل قبول هستند
- وضعیت اجتماعی، از قبیل سابقه تبعیض یا در شرایط كاری، اجتماعی، یا خدماتی
زیست‌شناسی/وراثت
- نوع و میزان سلامت موجود، شامل وضعیت سلامتی حاضر
- توانایی‌های شناختی، ذهنی یا جسمانی، از جمله توانایی پردازش اطلاعات، توان تحرك یا نقص جسمانی، یا ناتوانی‌های ذهنی
- بیماری‌های سخت یا مزمن، شامل نیاز به مراقبت یا نیازهای خاص
- جنس و سن، این دو می‌توانند خطر یا محافظت را افزایش دهند
- استعدادهای موروثی، مانند داشتن سوابق خانوادگی در زمینه دیابت یا اعتیاد به مصرف الكل (الكلیزم)
عوامل محیطی
عوامل محیطی عواملی هستند كه در هر باهمستان بر گروه خاصی از افراد تاثیر می‌گذارند و مخصوص همه افراد نیستند. محیط به شرایطی اشاره دارد كه هر فرد در آن زندگی می‌كند: خانواده، محله یا شهر و باهمستان‌های بزرگ‌تر. این شامل محیط اجتماعی، از جمله هنجارها و رفتارهای خانواده، دوستان و دیگران در باهمستانشان است. همچنین شامل جنبه‌های مادی محیط، از جمله دستیابی به منابع، قرار گرفتن در معرض مخاطرات و شرایط كلی زندگی هم می‌شود.
عوامل محیطی‌ای كه بر خطر و محافظت در بیماری‌های قلبی عروقی اثر می‌گذارند
برخی از عوامل خطرآفرین محیطی كه احتمال ابتلا به بیمارٔ‌های قلبی عروقی را بالا می‌برند، شامل آن دسته از هنجارهای باهمستان می‌شود كه به پرس‌های بزرگی از غذاهای ناسالم (مانند پرس‌های بزرگ غذا در رستوران‌های فست‌فود)، دسترسی ناچیز به مراقبت‌های بهداشتی مناسب از نظر فرهنگی و شیوه زندگی بدون تحرك، با نظر مساعد نگاه می‌كنند.
روی دیگر سكه، عوامل محافظت‌كننده‌ای هستند كه به طریق دیگری بر بیماری‌های قلبی عروقی تاثیر می‌گذارند، از جمله تعلق داشتن به باهمستانی كه به طور سنتی رژیم غذایی سالم دارند (مانند رژیم غذایی مدیترانه‌ای شامل مقادیر زیادی خوراك‌های دریایی، روغن زیتون و سبزیجات تازه)، هنجارهایی شامل ورزش و تحرك و دسترسی آسان به وضعیت، یا بهتر بگوییم هنر مراقبت، مراقبت‌های بهداشتی مناسب از نظر فرهنگی.
اصول كلی عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده
قبل از ادامه مطلب، بیایید مختصرا نگاهی داشته باشیم به اصول كلی عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده. این‌ها در مورد همه «زیرمجموعه‌های» عوامل خطر و محافظت‌كننده، شخصی و محیطی، اجتماعی و جسمانی صدق می‌كنند. تحقیقات همواره به ما نشان داده‌اند كه:
- بسیاری از عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده ناشی از پیامدهای چندگانه باهمستان هستند.
قابل توجه: اگرچه بسیاری از عوامل چنان گسترده هستند كه بسیاری (اگر نگوییم همه) از موضوعات مربوط به بهداشت و پیشرفت باهمستان را در بر می‌گیرند، اما هنوز عواملی خاص مشكلات مختلف وجود دارند. مثلا همانطور كه در بالا خواندید، بیماری‌های قلبی عروقی وابسته به عواملی هستند كه خاص آن مشكل است.
- عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده به مساوات ایجاد نمی‌شوند
- هر چه عوامل خطرآفرین در فرد بیش‌تر باشد، احتمال اینكه گرفتار رفتارهای ناسالم شود، بیش‌تر خواهد بود
چه زمانی مایلید در خصوص مشكل خودتان، درباره عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده بیاموزید؟
تا اینجا باور دارید كه عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده اهمیت دارند، اما نمی‌دانید چه زمان به درد عملكرد شما می‌خورند. پاسخ به این سوال تا حد زیادی به پختگی گروهتان، اینكه چه مدت است كه دست به كار شده‌اید، در حال حاضر مشغول انجام چه كاری هستید، منابعتان و از این قبیل بستگی دارد.
به طور كلی، قاعده آن است كه هر چه زودتر، بهتر. اگر سازمان شما همین حالا هم راه‌اندازی شده و مشغول به كار است، باید پیش از بازنگری در طرح‌های راهبردی برای كاری كه میخواهید شروع كنید، به عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده هم نگاهی بیندازید.
اگر مشغول برنامه‌ریزی برای كار تازه‌ای هستید، یا سازمانتان قصد دارد برنامه تازه‌ای را شروع كند، زمانِ در نظر گرفتن عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده، بعد از تعیین اهداف درازمدتتان، اما پیش از طراحی نقشه كار (یا «الگوی تغییر») برای رسیدن به آن اهداف است.
اگر سازمانتان از راهكار «چمهان - VMOSA» (چشم‌انداز، ماموریت، هدف، راهبرد و نقشه عمل) برای برنامه‌ریزی استفاده می‌كند، باید بعد از تعیین چشم‌انداز و ماموریت، اما پیش از پرداختن به هدف‌های خاص‌تری كه در قسمت اهداف تعیین شده، و قطعا پیش از تعیین راهبرد، نگاهی به عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده بیندازید. دلیلش آن است كه گاهی عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده بر اهداف شما اعمال نفوذ می‌كنند، اما معمولا مناسب راهبرد‌هایی هستند كه محتاطانه تعیین شده باشند (همچنین مناسب تغییرات مطلوب باهمستان و سیستم شما خواهند بود. تغییراتی كه ابزار كار و تكمیل‌كننده آن راهبرد‌ها هستند). بیایید یك نمونه مشخص را در نظر بگیریم.
در انتخاب هدف‌ها و راهبرد‌ها برای عملكردتان، چطور عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده را تشخیص می‌دهید؟
زمانی كه متوجه عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده شدید و آن‌ها را در برنامه‌ریزی‌تان گنجاندید، وقت شناسایی و تشخیص عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده‌ای است كه سازمانتان به آن‌ها خواهد پرداخت. در صفحات بعد یك راه امكان‌پذیر برای انجام این كار ارائه شده است.
داده‌ها و اطلاعات مربوط به عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده برای مشكلی كه باهمستانتان با آن مواجه است را، مرور كنید.
این كار را می‌توانید از طریق جمع‌آوری داده‌های موجود انجام دهید، یا اگر داده‌های مورد نیازتان موجود نباشد، می‌توانید خودتان داده‌های لازم را جمع‌آوری كنید. و البته می‌توانید با استفاده از داده‌های عمومی موجود و كامل كردن آن‌ها با اطلاعاتی كه سازمانتان جمع‌آوری كرده است، این دو گزینه را در هم ادغام كنید.
بیایید نگاه مختصری بیندازیم به این دو گزینه، جمع‌آوری و تكمیل داده‌ها، و اینكه با هر یك از آن‌ها چه می‌توانید بكنید.
جمع‌آوری داده‌های موجود
اگر اطلاعات از قبل موجود باشد، از آن استفاده كنید. ممكن است اطلاعات مربوط به عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده در خصوص بسیاری از مشكلاتی كه برای باهمستان شما اهمیت دارد، از قبل موجود باشد. این اطلاعات می‌تواند شامل عناوینی از قبیل مصرف مواد مخدر، بیماری‌های قلبی عروقی، بارداری نوجوانان، سوء‌استفاده و بی‌توجهی نسبت به كودكان، دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و گروه دیگری از مشكلات یا اهداف باهمستان باشد.
برای یافتن این اطلاعات، می‌توانید با ایده‌هایی كه در این بخش ارائه شده، هم برای عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده عمومی و هم عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده خاصِ برخی مشكلات مشخص، شروع كنید. از آن نقطه به بعد می‌توانید در اینترنت جستجو كنید، در كتابخانه محله‌تان، دپارتمان‌های محلی بهداشت یا آموزش، یا دانشگاه‌های محلی جستجو كنید.
اگر از قبل با عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده در خصوص مشكل یا هدفی كه رویش كار می‌كنید آشنایی دارید، نیمی از راه را رفته‌اید. كافی است داده‌ها را كه معمولا در آژانس‌های دولتی یا دفاتر شهری موجود هستند پیدا كنید تا بفهمید چه عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده‌ای برای باهمستان شما بیش‌ترین اهمیت را دارند و باهمستانتان چطور آن‌ها را با سایر عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده مقایسه می‌كند. اطلاعاتی كه به دست می‌آورید، ممكن است چیزی شبیه به این باشد:
درصد عوامل خطرآفرین برای بیماری‌های قلبی عروقی در كانزاس
كانزاس
ملی
شیوه زندگی بدون تحرك
۵۰٪
۵۶٪
چاقی
۲۶٪
۲۴٪
مصرف دخانیات (كشیدن سیگار)
۲۲٪
۲۳٪
فشارخون بالا
۲۱٪
۲۱٪
كلسترول بالا
۱۸٪
۱۸٪
منبع: ۱۹۹۲ سیستم نظارت بر عامل رفتارهای خطرآفرین، كانزاس، بخش بهداشت و محیط زیست
كسب اطلاعات خاص خودتان
ولی گاهی درباره موضوعی كه تحقیق می‌كنید اطلاعاتی وجود ندارد. یا، ممكن است درباره عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده یك مجموعه اطلاعات عمومی وجود داشته باشد، ولی شما میخواهید بدانید كدام عوامل خطرآفرین یا محافظت‌كننده خاص، برای باهمستان شما اهمیت دارد، یا چه مقدار اطلاعات محلی وجود دارد. در اینصورت باید برای تعیین این دسته از عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده و اهمیت آن‌ها از روش‌های دیگری استفاده كنید. اگرچه آن‌ها در بخش‌های دیگری از جعبه‌ابزار باهمستان مفصلا شرح داده شده‌اند، در اینجا به‌اختصار راه‌هایی را ارائه می‌كنیم كه شما بتوانید از طریق آن‌ها اطلاعات مورد نیازتان را كسب كنید.
- تكنیكِ «اما چرا؟». این روشی است كه معمولا برای تشخیص اشكالات اصلی‌ای كه بر مشكلات باهمستان تاثیر می‌گذارند، به كار می‌رود. تكنیك «اما چرا؟» از طریق پرس و جو درباره علت اصلی به وجود آمدن یك مشكل، آن را بررسی می‌كند. هر بار كه پاسخی می‌آید، به دنبالش یك «اما چرا؟»ی دیگر پرسیده می‌شود. به عنوان مثال:
لیندا هفده‌ساله، دانش‌آموز ارشد دبیرستان از مدرسه اخراج شده است.
«اما چرا؟»
چون دوستانش هم اخراج شدند.
«اما چرا؟»
چون داشتند مردود می‌شدند و دلیلی نمی‌دیدند كه در كلاس‌ها شركت كنند.
«اما چرا؟»
چون هرگز خواندن و مطالعه كردن یاد نگرفته بودند.
«اما چرا؟» (و به همین ترتیب ادامه پیدا می‌كند ...)
با مشكل‌گشایی‌ای كه در اینجا انجام شد، شما می‌توانید نتیجه بگیرید كه برای اخراج از مدرسه دو عامل وجود داشتند، یكی دوستانی كه از مدرسه اخراج شده بودند و دیگری نداشتن مهارت مطالعه. استفاده از این تكنیك خصوصا پیش از طرح امكاناتی كه بتوانند از طریق گروه تمركز، پیمایش‌ها، یا داده‌های از پیش‌موجود اثبات شوند، مفید است.
گروه‌های تمرکز
گروه‌های تمرکز هم می‌تواند به شما درک بهتری از یک معضل ارائه کند. یكی از امتیازات گروه تمركز آن است كه می‌تواند درباره احساس واقعی افراد درباره چیزی و احساساتی كه یك مشكل را احاطه كرده است، اطلاعات زیادی به شما بدهند. اگرچه یك پیمایش (كه در ادامه آمده است) می‌تواند درباره كاری كه میخواهید انجام دهید، واقعیت‌های زیادی را به شما بگوید، گروه تمركز می‌تواند به آن آمارها چهره انسانی اضافه كند.
نظرسنجی
اگر منابع لازم را در اختیار داشته باشید و بخواهید كه نتایج كارتان روشمندتر باشد، می‌توانید با انجام یك نظرسنجی بفهمید چه عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده‌ای وجود دارند كه برای باهمستانتان اهمیت دارند. شاید بخواهید با تكنیك «اما چرا؟» اطلاعات به دست آمده را بسنجید و با داده‌های ملی مقایسه كنید و یا یك نظرسنجی دیگر درباره این عناوین انجام دهید (یا نظرسنجی اول را اصلاح كنید).
عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده‌ای را انتخاب كنید كه مخاطب عملكرد فراگیر شما باشند
حالا كه می‌دانید عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده احتمالی برای مشكل شما كدام هستند، قدم بعدی آن است كه بفهمید هر یك از این عوامل تا چه حد باید بر طرح‌های راهبردک شما تاثیر بگذارند. ممكن است عواملی باشند كه بخواهید زمان و منابع زیادی را صرف آن‌ها كنید و عوامل دیگری باشند كه حداقل در شروع، ابدا نخواهید كه مستقیما به آن‌ها بپردازید. پرسیدن دو سوال كلیدی به شما كمك می‌كند كه بفهمید به هر یك از عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده چقدر باید بپردازید:
- آیا این عامل قویا بر مشكل اثر می‌گذارد؟ آیا یك عامل مشخص خطرآفرین یا محافظت‌كننده برای اصلاح یك رفتار مشخص، اهمیت زیاد دارد، یا كم‌اهمیت است؟ مثلا، در بالا گفتیم كه یكی از مهم‌ترین عوامل خطرآفرین در خصوص مصرف مواد مخدر میان نوجوانان، داشتن دوستانی است كه مواد مخدر مصرف می‌كنند. احتمالا این عامل بسیار قوی‌تر از عامل انتقال از مدرسه راهنمایی به دبیرستان است. قوت و ضعف یك عامل خطرآفرین یا محافظت‌كننده را معمولا می‌توان یا از طریق متون موجود، یا همانطور كه در بالا اشاره شد، با انجام پیمایش در مورد عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده تشخیص داد.
- آیا به‌آسانی قابل تغییر است؟ اغلب عوامل در یكی از این دسته‌بندی‌ها، یا «میزان تغییرپذیری» قرار می‌گیرند:
- بعضی از عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده كاملا می‌توانند تغییر كنند. مثلا، كلسترول بالا، كه یك عامل خطرآفرین برای بیماری‌های قلبی عروقی محسوب می‌شود، می‌تواند از طریق یك رژیم غذایی دقیق و ورزش، كاملا تغییر كند.
- بعضی عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده قابل اصلاح هستند، اما آن‌ها را نمی‌توان به طور كامل تغییر داد. نمونه این نوع عوامل تغییر در دسترس بودن الكل و مواد مخدر است، كه برای جوانان مواد خطرآفرینی محسوب می‌شوند. شما فقط می‌توانید تهیه این مواد را برای جوانان سخت‌تر كنید، اما شك دارم كه بتوانید آن‌ها را كاملا از دسترس جوانان خارج كنید.
- و دست آخر عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده‌ای هستند كه شما نمی‌توانید مستقیما روی آن‌ها تاثیر بگذارید. مثلا، در ارتباط با اعتیاد به مصرف الكل، در مورد پسرها یك اتصال توارثی كشف شده است. اما اگرچه نمی‌توانید مستقیما این عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده را اصلاح كنید، اما دلتان هم نمی‌خواهد كه آن‌ها را نادیده بگیرید. در عوض، می‌توانید هنگام طراحی نقشه راهبردك‌تان آن‌ها را در نظر داشته باشید. اگر بدانید كه این عوامل وجود دارند، با استفاده از آن‌ها در شناسایی كسانی كه به‌خصوص با عملكرد بالاتر، بیش‌تر منتفع خواهند شد، حداقل بخشی از آن را می‌توانید جبران كنید. به عنوان مثال، می‌توانید در برنامه‌تان برای پسرهایی كه سابقه اعتیاد به الكل در خانواده دارند یك برنامه آموزشی بگنجانید كه به خنثی كردن آن عامل خطرآفرین خاص كمك كند.
یك راه برای اینكه بدانیم كدام عامل را باید مخاطب قرار بدهیم، آن است كه عواملی را انتخاب كنیم كه متوجه شده‌ایم كه به رفتار خطرآفرین بسیار مربوط هستند و شما به‌آسانی می‌توانید تغییرشان دهید.
شما می‌توانید با پاسخ دادن به دو سوال بالا، تركیب مناسبی از عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده را كه قصد پرداختن به آن‌ها را دارید، تعیین كنید. قدم بعدی آن است كه مشخص كنید عملكرد شما برای پیگیری چه تعداد از این عوامل، منابع در اختیار دارد.
وقتی همه این‌ها را در نظر گرفتید، فهرستی تهیه كنید از عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده‌ای كه عملكردتان قصد تغییرشان را دارد. بهتر است هنگام برداشتن قدم بعدی این فهرست دم دستتان باشد.
از اطلاعات مربوط به افرادی كه در معرض عوامل ایجاد‌كننده خطر چندگانه هستند، برای انتخاب «هدف‌های تغییر» استفاده كنید.
وقتی مشخص كردید كه كدامٔك از عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده هم مهم هستند و هم قابل تغییر، قدم بعدی آن است كه تعیین كنید هدف عملكرد شما چه كسانی هستند. معمولا معقول است برنامه‌های شما كسانی را هدف قرار دهند كه به نظرتان به جهت مشكل خاصی در خطر جدی قرار دارند. عموما این‌ها كسانی هستند كه در تنگنای خودشان دارای بیش‌تری عوامل خطرآفرین هستند (و یا دارای كم‌ترین عوامل محافظت‌كننده هستند). اگر نمی‌دانید این‌ها چه كسانی هستند، می‌توانید به همان روشی كه در قدم اول اطلاعات جمع‌آوری كردید، درباره آن‌ها هم اطلاعات جمع كنید، یعنی از طریق گروه‌های تمركز، پیمایش‌ها، دپارتمان‌های محلی بهداشت یا آموزش و از این قبیل.
جدول زیر نشان می‌دهد كه چطور می‌توان برای شناسایی هدف‌های بالقوه یا افراد ذی‌نفع در عملكرد، از نامزدهای عوامل شخصی و محیطی استفاده كرد.
از اطلاعات مربوط به انواع عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده برای انتخاب راهبرد‌های امیدبخش، یا اجزای تشكیل‌دهنده عملكردهای فراگیر استفاده كنید.
در این مرحله شما می‌دانید چه چیز را میخواهید تغییر دهید (عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده خاصی كه سازمانتان انتخاب كرده است). همچنین می‌دانید كه چه كسانی هدف تغییرات شما هستند. قدم بعدی آن است كه برای تعیین راهبرد‌های عملكردتان، یعنی اینكه چطور میخواهید كار را انجام دهید، همه این اطلاعات را سامان‌دهی كنید.
جدول زیر نشان می‌دهد كه چطور عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده، افرادی كه هدف عملكرد شما هستند و راهبرد‌ها همه از درون با هم مرتبط هستند.
|
|
چه |
چه كسی |
چطور |
|
|
عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده برگزیده |
هدف‌های بالقوه یا افراد ذی‌نفع در عملكرد |
راهبرد‌هایی برای عملكرد فراگیر |
|
شخصی |
دانش و مهارت‌ها
|
افرادی با تحصیلات و آموزش‌های كم‌تر |
ارائه اطلاعات و ارتقای مهارت‌ها (یعنی مهارت‌های متعلق به افراد و موسساتی كه هدف قرار دارند) |
|
شخصی |
تجربه و سوابق
|
كسانی كه سابقه بی‌توجهی دیدن، مورد تبعیض قرار گرفتن، عدم توانایی در نیل به اهدافشان دارند
كسانی كه دارای خانواده یا رسوم فرهنگی‌ای هستند كه خطر پیامدهای مضر و نامساعد را افزایش می‌دهند |
افزایش خدمات و حمایت اصلاح فرصت‌ها |
|
شخصی |
زیست‌شناسی و وراثت
|
كسانی كه در حال حاضر اختلال در سلامتی، یا ناتوانایی‌های جسمی یا ذهنی دارند |
افزایش خدمات و حمایت |
|
محیطی |
خدمات و حمایت
|
كسانی كه از نظر اجتماعی منزوی هستند، نیازهای خاص دارند، یا منابعی در اختیار ندارند |
افزایش خدمات و حمایت |
|
محیطی |
دسترسی، موانع و فرصت‌ها
|
كسانی كه دسترسی محدود و فرصت‌های اندك دارند |
اصلاح دسترسی، موانع و فرصت‌ها |
|
محیطی |
پیامدهای تلاش‌ها
|
كسانی كه از نظر اجتماعی تایید و تشویق نمی‌شوند و نیازمندی‌های رقابتی دارند |
تغییر پیامدها |
|
محیطی |
سیاست‌ها و شرایط معاش
|
كسانی كه در فقر و با وضعیت اجتماعی محدود زندگی می‌كنند، یا درآمدهای نابرابر دارند |
اصلاح سیاست‌ها |
به عنوان نمونه منسجمی از مطالب جدول بالا، نمونه زیر را در مورد سازمانی كه روی بهبود كیفیت زندگی در یك محله شهرنشین كار می‌كند، در نظر بگیرید. در این نمونه تنها معدودی از عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده‌ای كه هدف گروه قرار دارند، مطرح شده است: هدف‌های تغییر و راهبرد‌ها بعد از هر عامل خطرآفرین یا محافظت‌كننده، رده‌اش (طبق جدول بالا) در پرانتز فهرست شده است.
|
عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده برای یك زندگی كیفیت بالا در یك محله |
هدف‌ها (یا ذی‌نفع‌ها) |
راهبرد‌ها (اجزای تشكیل‌دهنده عملكرد) |
|
نبودن مشوق (انگیزه) برای ایجاد كسب و كار در محله (پیامدها – مشوق‌ها و بازدارنده‌ها) |
صاحبان كسب و كارهای كوچك (و بزرگ!) |
تغییر پیامدها ... ارائه تخفیف‌های مالیاتی به صاحبان كسب و كارهایی كه در محله مغازه باز می‌كنند |
|
رنگ آغشته به سرب در آپارتمان‌ها (سیاست‌ها و شرایط معاش، در معرض مخاطرات محیطی قرار گرفتن) |
ساكنین محلی |
اصلاح سیاست‌ها – تصویب و اجرای قوانینی در ارتباط با رعایت ایمنی در خانه‌سازی كار با بازرسان محلی ساختمان‌ها و بخش بهداشت برای شناسایی آپارتمان‌هایی كه در آن‌ها رنگ آغشته به سرب به كار رفته است |
|
تجربه غلبه بر موانع/تغییر محیط آن‌ها (تجربه) |
ساكنین محلی |
ارائه اطلاعات و ارتقای مهارت‌ها ... ارائه آموزش‌های حمایتی برای ساكنین محلی |
خلاصه
درك كامل و یكپارچه عوامل خطرآفرین و محافظت‌كننده (و كسانی كه به عنوان افراد ذی‌نفع هدف قرار می‌دهید) مبنایی عالی در اختیارتان قرار می‌دهد كه بر اساس آن راهبرد‌های عملكرد خودتان را ایجاد كنید. با كاهش عوامل خطرآفرین و افزایش عوامل محافظت‌كننده (دارایی‌ها) در اطراف یك مشكل مشخص در باهمستان، سازمانتان می‌تواند موثرا كار كند و مطابق چشم‌اندازی كه دارید به مشكل باهمستان بپردازد.