بخش ۱۶. سیستم اطلاعات جغرافیایی: ابزار نقشه‌برداری باهمستان

 

اغلب مشکلات باهمستانی، مستلزم نوعی بررسی جغرافیایی هستند. نقشه‌هایی که حاوی اطلاعاتی دقیق در رابطه با روندهای اجتماعی، اقتصادی، و سیاسی باشند، می‌توانند در حل مشکل باهمستان منبعی ارزشمند قلمداد شوند. این نقشه‌ها را می‌توان با استفاده از GIS (سیستم اطلاعات جغرافیایی) فراهم کرد که عبارت از سیستم نقشه‌برداری دیجیتال است. در این بخش به‌ تشریح GIS و نحوه‌ی استفاده از آن پرداخته و توضیح می‌دهیم که چه زمان می‌توان آن را در پیشبرد پروژه‌های باهمستان و شکل‌دادن به آن مورد بهره‌برداری قرار داد.

GIS چیست؟

GIS روشی برای نقشه‌برداری دیجیتال است که داده‌ها را به مکان جغرافیایی آنها پیوند می‌زند.

بیایید به نحوه‌ی کارکرد GIS نگاه مختصری بیاندازیم. برنامه‌ی رایانه‌ای GIS با خواندن داده‌هایی که به آن می‌دهیم، نقشه‌ها را ترسیم کرده و لایه‌های اطلاعات مکانی را در رابطه با منطقه‌ی جغرافیایی مورد نظر ما به نمایش می‌گذارد. این کار می‌تواند با کمک انواع اطلاعات انجام شود؛ مادام که یک مرجع جغرافیایی داشته باشد (یعنی مادام که بتوانید مکانی را برای آن تعریف کنید). اما GIS برای آنکه کار کند یک سری نیازهای پایه‌ای دارد که عبارتند از:

• سخت‌افزاری با قدرت کافی برای راه‌اندازی نرم‌افزار GIS؛
• نرم‌افزار GIS با قابلیت‌های مورد نیاز شما؛
• داده‌های عاری از خطا در قالبی که بتوان آنها را به خورد برنامه‌ی نرم‌افزاری داد؛
• افرادی که برای استفاده از GIS تربیت شده باشند.

GIS اغلب در خدمات بهداشتی و باهمستانی بی‌نهایت مفید است. GIS می‌تواند دامنه یا وقوع بیماری‌ها یا شرایط بهداشتی یا اجتماعی را ردیابی کند، می‌تواند به شما نشان دهد که افرادی با ویژگی‌هایی معین مانند سن، قومیت، سطح درآمد، سطح تحصیلات، و غیره در کجا متمرکز هستند، در کجا چیزهای معینی اتفاق می‌افتند یا ممکن است رخ دهند، می‌تواند سرعت و جهت توسعه، گسترش آلودگی، الگوهای خرید، الگوهای ترافیک را مشخص کند و جای خطوط برق و گاز و تلفن و آب را نشان دهد. به‌ طور خلاصه، تقریباً هر آنچه را که برای انجام برآورد‌های لازم در برنامه‌ریزی یا ارزشیابی نیاز دارید، در این برنامه قابل دسترسی است؛ البته تا وقتی که این داده‌ها دارای جنبه‌ای جغرافیایی بوده و به‌درستی ثبت شده باشند.

در ادامه‌ی این بخش، همه‌ی این موارد را با دقت بیش‌تر بررسی خواهیم کرد. برای درک کامل این مفهوم، اجازه دهید از نقشه‌های معمولی شروع کنیم که همه‌ی ما مورد استفاده قرار می‌دهیم.

نقشه‌برداری روزمره‌ی هوایی

همه‌ی ما می‌دانیم نقشه چیست. نقشه ساده‌ترین شکل تصویری یک مکان است که معمولاً از بالا مشاهده می‌شود. نقشه می‌تواند تصویر منطقه‌ای به کوچکی یک مدار چاپی باشد یا به بزرگی منظومه‌ی شمسی؛ اما بیش‌تر نقشه‌هایی که در زندگی روزمره به کار می‌بریم، به یک کشور، استان یا شهر مربوط می‌شوند.

این نقشه‌ها اطلاعات هوایی را در اختیار ما گذاشته و نشان می‌دهند که هر چیز در کجا قرار دارد. نقشه‌ها شامل ویژگی‌های فیزیکی هستند، یعنی مکان‌هایی که می‌توانید در واقعیت تجربه  کنید؛ مانند قصبات یا شهرها، جاده‌های اصلی و مناطقی که آب‌ها در بر گرفته‌اند. اگر نقشه دقیق‌تر باشد، ممکن است محل رشته‌کوه‌ها و قله‌ها، خطوط راه آهن، بلندی‌ها (ارتفاع از سطح دریا که توسط سایه‌روشن یا خطوط تراز مشخص می‌شوند) یا سایر عناصر موجود در مناظر را نیز نشان دهند.

ضمناً، نقشه‌های ما شامل ویژگی‌های سیاسی نیز هستند؛ یعنی خطوط فرضی که توسط انسان بر مناطق ترسیم شده‌اند. اینها شامل محدوده‌ی شهرها، استان‌ها، کشورها و پارک‌های ملی یا ایالتی، نواحی تاریخی، مناطق آبگیر، زمین‌های حفاظت‌شده و سایر مناطقی هستند که واحدهای سیاسی محسوب می‌شوند یا توسط دولت یا سایرین به منظور معینی تفکیک شده‌اند.

دست آخر اینکه، نقشه‌هایی که ما به‌ طور روزمره به‌ کار می‌بریم، شامل اسامی خصوصیات فیزیکی و سیاسی هستند. این اسامی همچون مرزهای سیاسی مصنوعی بوده و غیر‌قابل رویت‌اند، اما برای آنکه نقشه مفید باشد بسیار اهمیت دارند. آنها جای ما را در جهان نشان داده و موقعیت ما را در مقایسه با سایر مکان‌هایی که نام‌های آنها را می‌دانیم نشان می‌دهند.

نقشه‌خوانی GIS 

نقشه‌های دیگری هم هستند که بسیاری از ما با آنها سروکار داریم. در روزنامه‌ها و مجلات، بعضی برنامه‌های تلویزیونی و به‌خصوص در جاهایی مانند مجله و وب‌سایت نشنال جئوگرافی می‌توانیم نقشه‌هایی را ببینیم که چیزی بیش از اطلاعات فیزیکی و سیاسی معمولی را نشان می‌دهند. (شاید آشناترین اینها نقشه‌های هواشناسی باشند که هواشناسان در تلویزیون به آنها استناد می‌کنند.)

برخی از این نقشه‌ها ممکن است چیزی بیش از اطلاعات دقیق هوایی را نشان دهند. آنها مسیر انواع به‌خصوصی از مکان‌ها، یا در مقایسه با یک نقشه‌ی معمولی، اطلاعات بیش‌تری را از منطقه به نمایش می‌گذارند.

بعضی از اطلاعات فیزیکی چنین نقشه‌هایی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• شاه لوله آب، خطوط تلفن یا سایر شبکه‌های زیر زمینی
• مناطق فرسایش ساحلی
• محل جاذبه‌های تاریخی
• جای انواع مختلف پوشش گیاهی؛ جنگل‌های موسمی و همیشه‌سبز، مراتع، مرغزارها و دشت‌های وحشی، پوشش‌های گیاهی ارتفاعات و غیره
• مناطق تجاری و مسکونی

البته، گذشته از آنچه روی نقشه‌‌ها نشان داده می‌شود، همه‌ی این اطلاعات را می‌توان با رفتن به محل مربوطه و مشاهده از نزدیک به‌ دست آورد. اما اطلاعاتی هم هست که به این طریق نمی‌توان دید. نمونه‌ی گویای این عبارت است از محل تصادفات رانندگی در نقشه‌ی بزرگراه‌ها. این از جمله اطلاعاتی است که به مکان‌های معینی پیوند خورده، اما با حضور در محل از آنها مطلع نمی‌شوید. اینها چیزی بیش از تصویر هستند و به شما می‌گویند که در آنجا چه اتفاقی افتاده است.

نقشه، علاوه بر اینکه به شما نشان می‌دهد چه چیز در کجا اتفاق افتاده، می‌تواند درباره‌ی زندگی مردمانی که آنجا سکنی دارند، ویژگی‌های جغرافیایی یا ترکیب شیمیایی خاک آنجا، دامنه‌ی گونه‌های در خطر، گسترش بیماری‌ها در میان انسان‌ها یا حیوانات اطلاعاتی را به شما نشان دهد؛ دقیقاً به همان ترتیب که استان‌ها یا کشورها را از هم متمایز می‌کند یا سرعت توسعه را نشان می‌دهد. نقشه‌ها با استفاده از رنگ‌ها یا الگوهای گوناگون می‌توانند تفاوت‌های بسیاری را نشان دهند:

• میزان تراکم جمعیت در قسمت‌های مختلف شهر؛
• تمرکز مکانی گروه‌های قومی یا نژادی مختلف؛
• سطح درآمد در مناطق مختلف؛
• ازدیاد ساخت‌و‌ساز مسکونی در مناطق مختلف؛
• تناوب بیماری‌ها یا عارضه‌های معین در مناطق، شهرها، محلات یا حتی بلوک‌های گوناگون؛
• نسبت کودکان زیر ۱۸ سال در مدارس مناطق مختلف؛

 

اینها انواع نقشه‌هایی هستند که می‌توان با استفاده از نرم افزار GIS و داده‌های مناسب ترسیم کرد.

دو نوع داده ضرورت دارد:

• ویژگی‌های فیزیکی و سیاسی مورد نظر در نقشه‌ای که می‌خواهید. بسته به نرم‌افزار و ماهیت اطلاعات در دسترس، این داده‌ها را می‌توان اسکن کرد، برنامه‌ریزی کرد، یا از اینترنت یا یک سی‌دی دانلود کرد.
• اطلاعات مکانی درباره‌ی سایر ویژگی‌هایی که می‌خواهید. مانند اطلاعات هوایی، اینها هم باید از جایی تأمین شوند. می‌توان آنها را از یک بانک اطلاعات دانلود کرد یا از طریق اینترنت یا سی‌دی یا به صورت دستی از روی اطلاعاتی که خودتان گردآوری کرده‌اید آن را تأمین کرد؛ ولی اگر قرار است تحلیل شما معنایی داشته باشد، قبل از هر چیز، داده‌ها باید وجود و صحت داشته باشند.

فرض کنید می‌خواهید آثار توسعه‌ی صنعتی را بر تندرستی افرادی ردیابی کنید که این توسعه در آنجا واقع شده است.

برخی از داده‌هایی که بهتر است در سیستم GIS خود وارد کنید عبارتند از:

• یک نقشه از منطقه‌ی مورد نظر مانند بخش، منطقه روستایی، شهر یا بخش معینی از شهر؛
• بخش‌های صنعتی و مسکونی فعلی آن منطقه؛
• موقعیت مکانی هر گونه توسعه‌ی مسکونی یا صنعتی که طی دو، پنج، ده سال گذشته رخ داده یا همه‌ی اینها با هم؛
• توسعه‌ی صنعتی و مسکونی پیش‌بینی‌شده برای منطقه‌ی مورد مطالعه؛
• تراکم جمعیت؛
• الگوهای موجود باد و آبراهه‌ها؛
• شیوع ناخوشی معین، بیماری‌های خاص، نقص‌های مادرزاد و غیره در منطقه؛
• موقعیت منابع آب آشامیدنی، تفکیک منابعی که بر اساس آزمایش، سالم بوده یا نیستند.

هر کدام از این قطعات اطلاعاتی، یکی از لایه‌های نقشه GIS را تشکیل می‌دهند. هر لایه‌ای را که انتخاب کنید یا همه‌ی آنها را با هم می‌توان روی یکدیگر قرار داد؛ طوری که قطعات اطلاعاتی بسیاری را بتوان در آن واحد مشاهده کرد. بدین ترتیب می‌توانید دقیقاً بررسی کنید که کدام عوامل خاص بر هم منطبق شده یا بر هم تأثیر متقابل می‌گذارند.

 

اجزای GIS 

همان‌طور که اشاره کردیم، برای استفاده‌ی مؤثر از GIS چهار پیش‌نیاز لازم است:

• سخت‌افزار مناسب؛
• نرم‌افزار مناسب؛
• داده‌های ضروری؛.
• افرادی که برای استفاده از سیستم آموزش دیده‌اند. استفاده از سیستم نه تنها شامل استفاده از نرم‌افزار، بلکه مستلزم آن است که بدانید چه چیزی را مشاهده می‌کنید و بتوانید الگوهایی که بر روی نقشه‌های ساخته و پرداخته‌ی خودتان ظاهر می‌شوند را تفسیر نمایید. نقشه‌ها اطلاعات را در اختیار شما می‌گذارند، ولی خود شما باید آن اطلاعات را تفسیر کنید تا به درکی بهتر برسید یا اقدامی انجام دهید که بر حوزه‌ی مورد نظر شما تأثیر می‌گذارد.

این تحلیل صحیح داده‌هاست که شما را در درک گرایشات، مدیریت نیازها، پرداختن به شرایط موجود، بهبود آن، و نیز برنامه‌ریزی برای آینده یاری می‌کند.

چرا باید از GIS استفاده کنید؟

واضح است که استفاده از GIS مستلزم مقداری هزینه و کسب آمادگی است. چرا باید چنین دردسری را برای خود ایجاد کنید؟ در عمل دلایل خوبی برای این کار وجود دارد. GIS ابزاری قدرتمند است که می‌تواند برای تحلیل و برآورد باهمستان یا یک مشکل، برنامه‌ریزی، اجرا، و ارزشیابی یک مداخله یا ابتکار عمل مورد استفاده قرار گیرد.

برخی امتیازات استفاده از GIS:

• تعیین میزان شدت مشکلی که یک منطقه یا کل باهمستان را تحت تاثیر قرار داده است.
• تشریح روابط بین چندین عامل، جمعیت، یا مشکلات.
• می‌تواند نشان دهد که یک مشکل چگونه جمعیت‌ها یا مناطق جغرافیایی را به اشکال متفاوتی تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• می‌تواند نشان دهد که تلاش‌های خود را دقیقاً در کجا متمرکز کنید.
• کمک به درک بهتر منطقه یا باهمستانی که در آن فعالیت می‌کنید.
• امکان می‌دهد تا یکایک جنبه‌های یک وضعیت یا منطقه را مجزا و تحلیل کنید.
• از سرمایه‌ها و نقاط ضعف باهمستان یا منطقه تصویری به‌ دست می‌دهد.
• می‌تواند به طراحی، اجرا، و ارزشیابی مداخلات کمک کند.
• می‌تواند تغییرات را در طول زمان نشان دهد.
• در کل GIS برای آفرینش نقشه و تصاویر مختلف، نه تنها از جنبه‌ی جغرافیایی، بلکه اجتماعی، جمعیتی، زیست‌محیطی، سیاسی، و سایر جنبه‌های هر منطقه، سریع‌ترین و مؤثرترین روش است.
• نقشه‌های GIS ابزار قدرتمندی برای ارائه‌ی شفاهی هستند.
• شاید از همه مهم‌تر اینکه، نقشه‌های GIS می‌توانند در سیاست‌گذاری تأثیرگذار باشند.

چه زمانی باید از GIS استفاده کنید؟

به طور کلی، سه بار در طول عمر یک پروژه، مداخله یا ابتکار، نقشه‌های GIS بیش‌ترین مورد استفاده را دارند: قبل از شروع، برای کمک به باهمستان در ارزشیابی و درک مشکلات؛ در حین فاز برنامه‌ریزی؛ و هنگامی که کار خود را ارزیابی و عیب‌گیری می‌کنید.

به طور اخص می‌توان از GIS در موارد زیر استفاده کرد:

• وقتی تعیین می‌کنید که مهم‌ترین مشکلات کدام هستند.
• وقتی سرمایه‌ها و چالش‌های باهمستان را برآورد کلی می‌کنید.
• وقتی می‌خواهید مجموعه‌ی معینی از عوامل را در یک جمعیت یا مسئله ردیابی یا وجود آن مجموعه را تعیین کنید
• وقتی می‌خواهید دامنه‌ی یک مشکل را درک کنید.
• وقتی می‌خواهید تصمیم بگیرید که تلاش‌های خود را کجا و بر روی چه کسانی متمرکز کنید.
• روند تغییرات را در طی زمان تعیین می‌کنید. در اصل برای این کار سه دلیل وجود دارد:
  • ردیابی مسیر یک مشکل یا وضعیت از گذشته تا زمان حال تا بتوان جهت حرکت آن را تعیین کرد.
  • تعیین تغییرات جمعیتی یا سایر عواملی که شاید بر طرز عمل شما در باهمستان تأثیر داشته باشند.
  • تعیین نتیجه‌ی تلاشی که در باهمستان داشته‌اید؛ آیا نتیجه‌ی دلخواه را به‌ دست آوردید؟
• وقتی سعی دارید بر سیاست‌گذاری تأثیر بگذارید.

چه کسی باید از GIS استفاده کند؟

همان‌طور که گفتیم، برای آنکه از GIS به طور مؤثر استفاده کنید، نرم‌افزار، آموزش مناسب یا افراد مناسبی که آن آموزش را دیده باشند، و دسترسی به داده‌ها ضرورت دارد. برای یک باهمستان کوچک یا گروهی از افراد معمولی، هر یک یا تمام اینها ممکن است مسئله‌ساز باشند، اما بسیاری از کالج‌ها و دانشگاه‌ها دوره‌های آموزشی GIS را عرضه می‌کنند و شاید از اینکه برای دانش‌آموزان فرصتی فراهم شود تا با استفاده‌ی عملی از GIS در گروه‌های باهمستانی یا سازمان‌ها، خدمات نقشه‌برداری GIS را انجام دهند، استقبال کنند.

نکته‌ی مورد نظر در اینجا این است که شما لزوماً نباید خود قابلیت GIS را داشته باشید تا از این فن‌آوری استفاده کنید. بسته به وضعیت مالی‌تان، می‌توانید تعداد زیادی تأمین‌کننده داشته باشید که از میان آنها انتخاب کنید؛ به‌ویژه اگر این فقط یک بار به این خدمات نیاز دارید، کرایه‌کردن GIS می‌تواند بهترین راه برای شما باشد.

در آن واحد، باید بدانید که آیا برای پیدا‌کردن یا نمایش‌دادن منظورتان واقعاً نیازمند به GIS هستید یا نه. اگر مقدار داده‌های مورد نیاز نسبتاً کم بوده و منحصراً به یک منطقه گره نخورده باشد، ممکن است GIS ضرورتی نداشته باشد. اگر بتوانید با استفاده از داده‌های موجود مانند جداول آماری، در زمانی کوتاه مثل یک روز بعد‌از‌ظهر به همان اطلاعات لازم دست پیدا کنید، احتمالاً استفاده از GIS ارزشش را نخواهد داشت. البته نتایجی که صرفاً روی کاغذ باشند هیجان‌انگیز نخواهند بود، ولی به همان میزان صحیح هستند و به‌دست‌آوردن آنها وقت بیش‌تری نمی‌گیرد.

منظور اصلی در اینجا آن است که منابع خود را در نظر بگیرید. حتی اگر استطاعت نرم‌افزار GIS را داشته و سخت‌افزار لازم برای راه‌اندازی آن را هم در اختیار داشته باشید، آیا نیروی انسانی و وقت لازم را برای آموزش دارید (که شاید مستلزم دوره‌ی تخصصی یا یک دوره‌ی چند‌هفته‌ای باشد)؟ به یاد داشته باشید کسی که این کار را می‌کند از شغل یا سازمان خود مرخصی می‌گیرد تا صرف GIS کند. شاید در دراز مدت ارزان‌تر باشد که در صورت نیاز GIS را کرایه کنید.

فهرست کسانی که از نقشه‌برداری GIS بهره‌مند می‌شوند طولانی است. در واقع سازمان‌های خبری و اندیشکده‌ها دایماً از آن استفاده می‌کنند؛ همین‌طور سازمان‌های هواشناسی، دانشمندان فضایی، و سازمان‌های اطلاعاتی.

در رابطه با مصرف‌کنندگان جعبه‌ابزار باهمستان، یک فهرست کوتاه منطقی عبارت است از:

• محققین و تیم‌های پژوهشی مشارکتی؛
• ائتلافات باهمستانی؛
• سازمان‌ها و آژانس‌های بهداشتی و خدمات انسانی؛
• سازمان‌های زیست‌محیطی؛
• کادرهای آموزشی؛
• سیاست‌گذاران؛
• حامیان (یعنی کسانی که خواهان نفوذ بر سیاست‌گذاران هستند)؛
• کنشگران باهمستان؛
• سازمان‌های رصد‌کننده؛
• افراد یا آژانس‌های توسعه‌دهنده‌ی باهمستان؛
• مقامات محلی و برنامه‌ریزان باهمستان.

چگونه از GIS باید استفاده کنید؟

GIS فرایندی بصری و تصویری است. همان‌طور که اشاره کردیم، یکی از راه‌های درک بهتر GIS مشاهده‌ی عملی آن زیر نظر کسی است که می‌تواند طرز کار آن را به شما نشان دهد. اگر تصور این مطالب دشوار باشد، بد نیست به یک سایت مراجعه کنید که روند کار را برای شما تشریح کرده و نمونه‌های تصویری ارائه می‌دهد. دو تا از بهترین اینها عبارتند از:

 Geographic Information Systems 

 Introduction to Data Analysis Using Geographic Information Systems.

خواه نقشه‌برداری GIS را خودتان انجام دهید یا کسی را برای این کار استخدام کنید، باید طرز کار آن را بفهمید تا به اطلاعات مورد نظر خود دست یابید. مراحل کار به ظاهر آسان هستند: سؤال خود را تنظیم کنید، داده‌ها را جمع‌آوری کنید، با هم تلفیق کنید، نقشه‌ی خود را بسازید، و نتایج را تحلیل کنید. اجازه دهید هر مرحله را تک‌تک بررسی کنیم.

سوال را چارچوب‌بندی کنید (با توجه به اطلاعاتی که نیاز دارید)

GIS با جغرافی کاملا در هم تنیده هستند: بنابراین سؤالاتی که ممکن است بخواهید به آنها پاسخ دهید به موقعیت جغرافیایی مربوط می شود. اینکه یک مکان در کجا واقع شده، چه شرایطی دارد یا چه شرایطی داشته و یا خواهد داشت، چه چیزی در این مکان در حال وقوع است یا اتفاق افتاده یا قرار است اتفاق بیفتد، و همه اینها به چه معنا است؟ اساساً پنج نوع سؤال وجود دارد که GIS می تواند به شما در پاسخ به آنها کمک کند - و ممکن است هر پنج سؤال را همزمان بپرسید.

• در یک مکان معین چه چیزی وجود دارد؟ برای پاسخ به این سوال، شما لزوماً به دنبال دلایل نیستید، بلکه تنها به دنبال آنچه که وجود دارد هستید. به عنوان مثال، شرکتی که در زمینه خرید و فروش ملک فعالیت می‌کند ممکن است بپرسد که اراضی بایر یا توسعه نیافته در کجا واقع شده‌اند. یک گرم‌خانه افراد بی‌خانمان ممکن است بخواهد اطلاعاتی در مورد تمام مسکن‌های ارزان‌قیمت یک محله- برای اسکان مراجعانش- اطلاعاتی به دست آورد.
• بهترین مکان (یا بدترین مکان) برای استقرار چیزی یا کسی کجاست؟ یکی از مناطق آموزش و پرورش ممکن است بخواهد اطلاعاتی در مورد الگوی اقامت مهاجرانی که به زبان جامعه میزبان آشنا نیستند داشته باشد تا ببیند کدام مدارس لازم است آموزش‌هایی به زبان جامعه مهاجرین ارائه دهند. یک نقشه زمین‌شناسی می‌تواند به برنامه‌ریزان شهری کمک کند تا در مورد محل حفر چاه‌ها تصمیم بهتری بگیرند. 
• چه تغییراتی در یک دوره زمانی خاص رخ داده است؟ شما ممکن است این سوال را در قالب بک برنامه ارزیابی محلی یا یک کمپین حمایتی بپرسید (آیا حساسیت باهمستان نسبت موضوع مورد نظر شما  در دو سال گذشته  بیشتر شده است؟)
• چه الگوهایی را می توانیم در داده های جغرافیایی پیدا کنیم؟ به عنوان مثال، اگر برخی از خدمات بهداشتی در مناطق خاصی متمرکز شده‌اند به دنبال این باشیم که  چه چیز مشترک دیگری در آن مناطق وجود دارد؟ 
• با تغییر بخشی از داده‌ها چه چیزی را می توانیم پیش بینی کنیم؟ احداث کارخانه‌ها در نقاط مختلف چه تاثیری بر میزان یا کیفیت آب‌های زیرزمینی می تواند داشته باشد؟ آیا تغییر الگوهای ترافیکی یا کنترل ها جریان ترافیک را روان تر می‌کند

 

داده‌ها را جمع‌آوری کنید

GIS مانند هر اپلیکیشن رایانه‌ای دیگر فقط به اندازه‌ی داده‌هایی که به آن می‌دهید کارایی دارد. اگر داده‌های شما از‌رده‌خارج، ناقص، یا نادرست باشند، تصویر به‌روز، کامل، و درستی از حوزه یا مسئله‌ای که بررسی می‌کنید نخواهید داشت. به این دلیل، باید منبع داده‌هایی را که از خارج از سازمان خود می‌گیرید در نظر گرفته و به قابل‌اتکاء‌بودن داده‌هایی که خودتان جمع‌آوری کرده‌اید توجه داشته باشید.

همان‌طور که در بالا گفتیم، دو نوع داده داریم: داده‌های هوایی یا نقشه‌ای که مناطق یا اشیای جغرافیایی را نشان می‌دهند؛ از جمله مرزهای سیاسی یا سایر مرزبندی‌ها؛ و داده‌های وصفی که درباره‌ی آن مناطق و اشیاء به شما می‌گویند. پس داده‌های لازم عبارتند از اطلاعات مربوط به خود نقشه‌ی تمام ناحیه‌ای که می‌خواهید بررسی کنید، همراه با جزئیاتی که اطلاعات مورد نظر شما را تأمین کند (مثلاً بخش‌ها، اطلاعات آماری، محله‌ها، تقسیمات شهری، شهرهای کوچک و غیره) و نیز اطلاعاتی که مردم، محیط زیست یا فعالیت‌های آن منطقه را تشریح کرده و تقسیم‌بندی می‌کند.

 

برخی از متداول‌ترین انواع داده که می‌تواند مورد استفاده‌ی کاربران جعبه‌ابزار باشد، مربوط به جمعیت‌شناسی است؛ یعنی داده‌هایی که طبقه‌بندی یا سطوح مردم منطقه را معرفی می‌کنند.

نمونه‌های معمول عبارتند از:

• سطح درآمد؛
• سطح تحصیلات؛
• سن.

نوع دیگری از داده مربوط می‌شود به مکان و تناوب وقایع و وضعیت‌ها:

• تصادفات رانندگی (ضمناً می‌توان بر اساس اینکه آیا مجروح یا مرگ داشته یا نه طبقه‌بندی کرد)؛
• حوادث خشونت‌بار (بر اساس تعداد حوادث یا نوع جرم)؛
• انواع معینی از  بیماری یا ناخوشی؛
• محل منازلی که زیر سطح استاندارد قلمداد می‌شوند؛
• آب‌های زیرزمینی آلوده.

این فهرست می‌تواند ادامه داشته باشد. تعداد داده‌های احتمالی که می‌توان وارد سیستم GIS کرد به اندازه‌ی تعداد احتمالی یک وضعیت، واقعه، نفوس یا شرایطی است که می‌تواند با یک مکان در پیوند باشد. گروه‌های مختلف برای مطالعه‌ی الگوی خرید مشتریان، گستردگی انتشار سلاح در جهان، احتمال اکتشاف نفت، حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض، و در عمل هر آنچه که در مخیله می‌گنجد، از داده‌های GIS استفاده می‌کنند.

مجموعه‌ی داده‌ها قالب‌های گوناگونی دارند و می‌توانند در قالب جدول یا فهرست، عکس، نمودار، یا سایر اشکال گرافیکی (شامل نقشه) یا تصاویر سه‌بعدی باشند. ضمناً می‌توانند به شکل چاپ، اسلاید، فایل رایانه‌ای (اسپردشیت، پایگاه داده‌ها، فایل‌های گرافیکی و غیره) یا فایل‌هایی باشند که از اینترنت دانلود شده‌اند. بیش‌تر اینها رایگان هستند، اما شاید لازم باشد برای برخی از آنها مبلغی بپردازید؛ به‌ویژه اگر به صورت CD باشند.

علاوه بر این، داده‌ها می‌توانند به منابع مختلفی تعلق داشته باشند که از همه راحت‌تر داده‌هایی هستند که خودتان جمع‌آوری کرده‌اید. در برخی از موارد، بسته به نحوه‌ی بایگانی‌شدن (مثلاً در یک بانک اطلاعاتی عمومی مانند Microsoft Access) و ماهیت نرم‌افزارتان، شاید بتوانید آنها را مستقیماً در سیستم GIS بارگذاری کنید. اگر روی کاغذ یا در فایل پردازنده‌ی کلمات باشند، شاید لازم باشد آنها را تایپ کنید. داده‌های مشابه نیز ممکن است در سازمان‌های دیگر یا دفتر مقامات و آژانس‌های محلی باشند.

 

در سایت Geographic Information Systems می‌توانید لینک منابع بزرگی از داده‌های رایگان یا تجاری را پیدا کنید. دانشگاه آرکانزاس\ لینک بسیاری از منابع GIS برای ۵۰ ایالت را ارائه می‌دهد. دانشگاه استنفورد حتی بیش‌تر از این، از جمله، داده‌های بین‌المللی. U.S. Geological Survey منبع دیگری است، همین‌طور U.S. Fish and Wildlife Service  برای داده‌های محیط زیست.

ادغام داده ها در سیستم GIS

ادغام داده‌ها به معنای وارد کردن داده‌ها در قالبی است که توسط نرم افزار شناسایی شده است. یک جدول اعداد، اطلاعات موجود روی CD، دانلود از اینترنت یا وارد کردن داده ها از یک فایل کامپیوتری نمونه‌هایی از قالب‌هایی هستند که برای ثبت داده‌ها استفاده می‌شود. همه نرم‌افزارها لزوماً داده‌ها را به همه این روش‌ها نمی‌پذیرند، و بنابراین ممکن است مجبور شوید قبل از وارد کردن آنچه دارید، قالب را تغییر دهید.

نقشه‌های خود را بسازید

‌بعد از اتمام سه مرحله‌ی قبلی، ساختن نقشه عملاً کار نرم‌افزار است. سختی کار در انتخاب دقیق منطقه‌ی نقشه است؛ شاید لازم باشد به مناطق اطراف یا حتی دور نگاه کنید که بر منطقه یا مسائلی که در نظر دارید و آنچه می‌خواهید لایه‌های نقشه شما را تشکیل دهند، تأثیر دارند.

فرض کنید در زمینه‌ی تناوب بیماری‌ها به دنبال الگوهای معینی می‌گردید. پس باید در پی اطلاعات اساسی زیر باشید:

• آیا ناخوشی مورد نظر در برخی از نواحی باهمستان یا منطقه، بیش‌تر از سایر مناطق است؟
• آیا مناطقی وجود دارند که بیماری در مقایسه با سایر مناطق یا مناطقی که عملاً اثری از آن نیست، به‌شدت گسترش یافته باشد؟
• تناوب و میزان انتشار بیماری در منطقه‌ی شما در مقایسه با همین داده‌های آماری در سایر مناطق در چه وضعیتی است؟ آیا این امری عادی است یا غیر‌عادی؟

و بعد اگر فرض کنیم که الگوهایی وجود دارند، به لایه‌هایی نیاز دارید که بتوانند وضعیت را تشریح کنند:

• درآمد. آیا بیماری با فقر یا درآمد نسبی ارتباط دارد؟
• فرهنگ، زبان. آیا می‌تواند با سبک زندگی یا رژیم غذایی مرتبط باشد؟ می‌تواند با عدم آشنایی با یک سری اقدامات پیشگیرانه‌ی اولیه مرتبط باشد (مانند واکسیناسیون)؟
• نوع و موقعیت مکانی صنایع در منطقه. آیا ممکن است جنبه‌ای زیست‌محیطی در کار باشد؟
• مکان‌های تخلیه‌ی زباله‌ی صنعتی در گذشته و حال
• منبع آب آشامیدنی

فهرست اینها به هیچ روی به آنچه گفته شد محدود نیست. به‌خصوص با داشتن درک درستی از مسئله‌ی مورد نظر، مثلاً تاریخچه‌ی بیماری در منطقه، وضعیت عملی می‌تواند لایه‌های بسیار بیش‌تری را بطلبد. تعیین لایه‌های لازم، جنبه‌ی بسیار مهمی از سیستم GIS محسوب می‌شود؛ به‌خصوص اگر شما به همان نرم‌افزار و منابعی محدود باشید که در دسترس دارید.

 

نتایج را تجزیه‌و‌تحلیل کنید. وقتی که هرآنچه را که مشخص کردید به صورت نقشه درآمد، می‌توانید عوامل گوناگون را تلفیق کنید تا به رابطه‌ی آنها با یکدیگر پی ببرید. در اینجاست که روابط موجود بین اجزاء از دل نقشه بیرون می‌زند. برای نمونه، اگر تمام نواحی مثال بالا به عنوان مناطقی عنوان شده‌اند که بیماری مورد نظر عمومیت داشته و بیش‌تر توسط یک گروه بومی خاص اشغال شده‌اند، این هم‌پوشانی بلافاصله به چشم خواهد خورد. اگر نوع معینی از کارخانجات صنعتی در نزدیکی باشند، این هم به‌وضوح مشاهده می‌شود.

علاوه بر این، با مطالعه‌ی تعدادی نقشه‌ی کاغذی یا احتمالاً ترسیم نقشه‌ی عملی یا ذهنی توسط خودتان، این ارتباطات آشکارتر خواهند شد.

اگرچه GIS می‌تواند در شناسایی الگوها و روابط فیمابین کمک بسیار بزرگی باشد، کار فکر‌کردن را برای شما انجام نمی‌دهد. هر قدر خلاق‌تر باشید، باهمستان خود را بهتر می‌شناسید، مردمان بیش‌تری را در تحلیل خود می‌گنجانید، از تاریخچه و پیش‌زمینه‌ی بیش‌تری آگاه خواهید شد و تحلیل شما مفیدتر و صحیح‌تر خواهد بود.

اگر دوباره مثال بیماری را درنظر بگیریم، شاید توجه کرده باشید که ما نپرسیده‌ایم آیا مناطقی هم هست که همان گروه بومی اول در آن سکنی دارد ولی بیماری فوق شیوع ندارد یا آیا سایر گروه‌های بومی که در مجاورت همان مناطق صنعتی گروه اول زندگی می‌کنند به بیماری مشابهی مبتلا شده‌اند یا خیر. اگر هر یک از این شروط برقرار باشد، باید پرسید که «اگر اصولاً عاملی در میان باشد، چه چیز در این گروه و در این منطقه‌ی خاص منحصر‌به‌فرد است؟» برای آنکه از اطلاعات تولید‌شده توسط GIS استفاده‌ی کامل کنید، باید نه تنها به آنچه که مشاهده می‌کنید، بلکه به آنچه که مشاهده نمی‌کنید واکنش نشان دهید.

هنگام تجزیه‌و‌تحلیل نقشه‌های GIS، یک قاعده‌ي مهم این است که ذهنی پذیرا داشته باشید. شاید قبل از شروع کار تصور کنید که جواب سو‌ٔالات خود را می‌دانید، اما فرض را بر این نگذارید که هر آنچه روی نقشه ظاهر می‌شود باورهای شما را تأیید خواهد کرد. حتی اگر در ابتدای امر حس می‌کنید حق با شما بوده، کمی کند‌و‌کاو کنید: شاید در قالب یک بینش تازه یا تفسیر دیگری از آنچه که نقشه نشان می‌دهد، به معدن طلا برسید. تکرار می‌کنم، به آنچه نمی‌بینید توجه کنید.

برای برآورد نیازها و داشته‌های باهمستان، برای برقراری یا نفوذ در سیاست‌گذاری، جهت برنامه‌ریزی برای یک ابتکار یا مداخله، و برای ارزشیابی یا تمرکز دوباره بر کارتان، GIS ابزاری فوق العاده است. اما GIS فقط یک ابزار است و تنها به اندازه‌ی داده‌هایی صحت دارد که با آن سروکار دارد و فقط به اندازه‌ی کسانی که با آن کار می‌کنند هوشمند است.

برای کمک به کار خود و باهمستان خود و بهبود آن، نقشه‌ی خود را تحلیل کنید.

تحلیل GIS فایده ای ندارد مگر اینکه آن را به منظوری مورد استفاده قرار دهید. اطلاعاتی که تحلیل GIS به شما می‌دهد باید در برنامه‌ریزی و اجرای مداخلات و برنامه‌های باهمستان، تنظیم و بهبود کار، تعیین میزان توجه مورد نیاز به گرایشات باهمستان (و بذل آن توجه) و بهبود‌بخشیدن به کیفیت زندگی در باهمستان شما، کمک کند.

خلاصه

با استفاده از قابلیت‌های GIS، نحوه‌ی نگرش شما و همکاران شما به کاری که انجام می‌دهید و به باهمستانتان تغییر خواهد کرد. GIS از روشی برای نقشه‌برداری دیجیتال است که به شما اجازه می‌دهد اطلاعات را به نقشه‌ای که می‌کشید افزوده یا از آن کسر کنید تا بتوانید اطلاعات هوایی را با روشنی بیش‌تری مشاهده کنید. GIS می‌تواند در رابطه با یک مشکل یا مکان، نگرش تازه‌ای را به شما عرضه کند. می‌تواند علاوه بر سابر جنبه‌ها، در درک علل، ردیابی مشکلات بالقوه، و پیش‌گویی سناریوها مفید باشد.

عمده‌ترین مورد استفاده که احتمالاً اعضای جعبه‌ابزار باهمستان از GIS خواهند داشت عبارتند از ارزیابی باهمستان، برنامه‌ریزی راهبردی و اقدامی، ارزشیابی و پشتیبانی، یا سایر تلاش‌ها برای اعمال نفوذ در سیاست‌گذاری. GIS در یک لحظه روابطی را نشان می‌دهد که شاید از یک جدول یا ارقام دارای همان اطلاعات معلوم نباشد؛ به همین علت، روش قدرتمندی است برای ارائه‌ی گزارش، به‌خصوص در جهت سیاست‌گذاری.

تأثیر و قدرت یک سیستم GIS بستگی دارد به ماهیت سخت‌افزار و نرم‌افزار مورد استفاده، اتکاء‌پذیری و دامنه‌ی داده‌هایی که به خورد آن داده می‌شوند، و مهارت کسانی که آن را به‌ کار برده و نتایج را تفسیر می‌کنند. با پیدایش GIS، نگرش به باهمستان شکل تازه‌ای به خود گرفته و برای کارتان در حکم راهنماست.