چارچوب‌بندی مسئله یعنی چه؟
چارچوب‌بندی روشی برای ساختاربندی یا مطرح کردن مسئله یا مشکل است. چارچوب‌بندی با تشریح و توصیف بستر مسئله برای جلب حمایت حداکثری مخاطب همراه است. مخاطب کلید این چارچوب‌بندی است. نحوه ارائه یا چارچوب‌بندی مسئله باید بازتابی از نگر‌ش‌ها و باورهای مخاطب باشد.
مخاطب شما کیست؟ می‌تواند هر کسی باشد، از جمله یک شخص تاثیرگذار، شخص یا گروهی که از مسئله مورد نظر تاثیر می‌پذیرد، یک گروه باهمستانی، یا رسانه‌ها. این نیز ممکن است که هنگام گفتگو با گروه‌های مختلف، هر روز مخاطب متفاوتی داشته باشید.
فارغ از کیستی مخاطب، در چارچوب‌بندی مسئله باید موارد زیر را به شکل دقیق و روشن مشخص کرد:
- چیستی مسئله
- افراد دخیل
- عواملی که در مسئله سهم دارد
- عواملی که در راه حل سهم دارد
در بخش «بهترین شیوه چارچوب‌بندی» بیشتر به موارد فوق خواهیم پرداخت.
چرا باید به شیوه چارچوب‌بندی توجه داشت؟
پاسخ روشن است. چارچوب‌بندی در سازمان‌دهی نحوه اندیشیدن به چیستی مسئله و چگونگی رسیدگی به آن مفید است. به این ترتیب، مخاطب ذهنیت مشخصی نسبت به مسئله پیدا می‌کند. و این ذهنیت‌ها تاثیرگذارند و به اندیشه‌ها و کنش‌های آینده شکل می‌دهند.
به بیان دیگر، چارچوب‌بندی چیستی مسئله، اشخاص مسئول، و راه‌حل‌های ممکن را مشخص می‌کند. چارچوب‌بندی موفقیت‌آمیز گروه یا سازمان شما را در جهت‌دهی به بحث درباره مسئله در جایگاه بهتری قرار می‌دهد و کمک می‌کند که در رسیدن به راه‌حل موفقیت‌آمیز بخت بیشتری داشته باشید، به نحوی که هم به نفع گروه و هم به نفع اجتماع باشد.
همان‌گونه که قاب‌بندی یک عکس یا تابلو بر نما و ارزش آن در دید بیننده تاثیر می‌گذارد، چارچوب‌بندی یک مسئله اجتماعی هم بر دریافت و ارزش‌ها تاثیر دارد.
چارچوب‌بندی دوباره نقطه مقابل چارچوب‌بندی و به معنی تغییر نحوه مطرح کردن یک مسئله در رویارویی با دیدگاه‌های مخالف است.
گاه چارچوب اولیه توصیف یا تشریح یک مسئله بهترین چارچوب برای فرد مطرح‌کننده یا افراد دخیل نیست. در چنین مواردی، چارچوب‌بندی دوباره برای مخاطب منطقی است. هم‌چنین، این کار می‌تواند شانس حل مسئله را افزایش دهد.
چه زمانی باید به چارچوب‌بندی (یا چارچوب‌بندی دوباره) مسئله فکر کرد؟
- زمان مطرح کردن مسئله و تلاش برای جلب حمایت
- هنگام تلاش برای تاثیرگذاری بر برنامه‌های عمومی
- هنگام تداخل برنامه اقدام با چارچوب‌بندی گروه‌های مخالف
در بیشتر موارد، بهتر است از قبل به چارچوب‌بندی مسئله بیندیشید.
بهترین شیوه چارچوب‌بندی
برای چارچوب‌بندی مسئله، باید نخست پرسش‌های زیر را پرسید:
- مسئله چیست؟
- چه کسانی در مسئله دخیل هستند؟
- چه عواملی در مسئله نقش دارند؟
- چه عواملی در راه‌حل نقش دارند؟
در گام بعد می‌توان به این پرسش‌ها پاسخ داد. در بخش‌های بعدی به چند نکته برای پاسخ‌دهی به این پرسش‌ها اشاره می‌کنیم.
چیستی مسئله
گام اول در چارچوب‌بندی نام‌گذاری مسئله به عنوان یک معضل است. با نام‌گذاری و چارچوب‌بندی مسئله می‌توان به شکلی مشخص و متناسب با خواسته‌ها یا اهداف مخاطب به مسئله رسیدگی کرد.
چارچوب‌بندی گسترده بر پایه «دیدگاه مشترک» و چارچوب‌بندی از «دیدگاه واحد» دو شیوه مرسوم در چارچوب‌بندی هستند.
روش دیدگاه مشترک
با به‌کارگیری این روش می‌توان از چندین زاویه به معضلی گسترده پرداخت. بیشتر دغدغه‌های اجتماعی نتیجه چندین عامل مختلف هستند. با بررسی مسئله در گسترده‌ترین سطح آن، می‌توان بسیاری از این عوامل را لحاظ کرد.
مثلا،اعتماد به نفس و آموزش‌های مستقیم دو عامل از چند عاملی هستند که به پیشگیری از اعتیاد در نوجوانان مربوط می‌شوند. در روش دیدگاه مشترک، به جای اشاره صرف به یک عامل واحد مثل «نبود آموزش مستقیم»، این معضل را در به شکلی کلی تحت عنوان «اعتیاد در نوجوانان» به تصویر می‌کشند. مثلا،
- دیدگاه اول: اعتیاد به مواد مخدر در بین نوجوانان یک معضل بزرگ در کشور است.
- دیدگاه دوم: میزان تاثیر بیماریهای ناشی از اعتیاد به مواد مخدر مانند ایدز در نوجوانان به سطح هشدار رسیده است.
- دیدگاه مشترک: اعتیاد معضل بزرگ‌تری است. برای پیشگیری از اعتیاد در نوجوانان به راهبردهای گوناگونی نیاز داریم.
با به کارگیری دیدگاه مشترک و نگهداشت مسئله در سطح کلی، با عنوان اعتیاد در نوجوانان، گروه می‌تواند برای همکاری به دیدگاهی مشترک برسد.
روش دیدگاه واحد
در روش دیدگاه واحد بر یک یا چند عامل مشخص تاکید می‌شود که در بروز مسئله نقش دارند. این روش به ویژه در هنگام کار با گروه کوچک و خاصی از افراد مفید است.
در بسیاری موارد، روش دیدگاه واحد می‌تواند بر تعدادی از مسائل در حیطه گسترده‌تر هم تاثیر بگذارد. مثلا،
- اعتیاد به مواد مخدر در نوجوانان یک معضل بزرگ در کشور است.
- میزان تاثیر بیماریهای ناشی از اعتیاد به مواد مخدر مانند ایدز در نوجوانان به سطح هشدار رسیده است.
- آموزش مستقیم به نوجوانان در پیشگیری از انواع بیماریهای ناشی از اعتیاد مثل ایدز نقشی پررنگ دارد.
در این‌جا وقتی روی آموزش مستقیم یا اعتماد به نفس دست می‌گذاریم، تلاش در راستای هر یک از این دو هدف نه تنها بر کاهش میزان اعتیاد در نوجوانان تاثیر می‌گذارد، بلکه در پیشگیری از انتقال بیماریهای مربوطه نیز تاثیر دارد.
بسته به هدف و نوع مسئله، روش انتخابی برای چارچوب‌بندی مسئله هم تغییر می‌کند. در واقع، حتی نوع مخاطب در هر زمان نیز می‌تواند شیوه چارچوب‌بندی مسئله را تغییر دهد. به طور کلی، روش دیدگاه مشترک برای مخاطبان عمده و متنوع مناسب است که شاید درباره همه راهبردها با یکدیگر موافق نباشند و روش دیدگاه واحد را می‌توان در گروه‌های ناهمگون‌تر به کار گرفت. اما، هر موقعیت را باید به دقت و به شکل موردی بررسی کرد.
افراد دخیل
بخش دیگر چارچوب‌بندی مسئله شناسایی مخاطب است. بخش اصلی مخاطبان همان گروه‌های هدف برای تغییر هستند؛ یعنی افرادی که از مسئله یا معضل مورد نظر تاثیر پذیرفته‌اند یا کنش‌شان می‌تواند در مسئله یا حل آن نقش داشته باشد.
مثلا، گروه هدف برای تغییر در معضل اعتیاد نوجوانان قاعدتا گروه نوجوانان است، اما می‌تواند والدین و معلمان را نیز شامل شود. بخش دیگر مخاطبان عاملان تغییر هستند؛ یعنی افرادی که می‌توانند در حل معضل نقش‌آفرینی کنند. به این ترتیب، نوجوانان می‌توانند عامل تغییر در نوجوانان دیگری شوند که در معرض خطر اعتیاد هستند. شناسایی دقیق مخاطب در تشخیص بهتر اشخاص مسئول در بروز معضل و هم‌چنین در کمک خواستن از افراد توانمند برای رسیدگی به مسئله مفید است.
کلید چارچوب‌بندی موفق شناخت مخاطب و طرح مسئله بر پایه نیازهای مخاطب است. جلب حمایت مخاطب در روند چارچوب‌بندی نقشی اساسی دارد.
عوامل نقش‌آفرین در مسئله
با چارچوب‌بندی مسئله می‌توان درباره عوامل نقش‌آفرین اطلاع‌رسانی کرد. معضلاتی که در نظام‌های بزرگ‌تر مثل نظام آموزشی یا اقتصادی بروز پیدا می‌کنند، گاه معضلات پیشین را تشدید کرده یا باعث تداوم آن می‌شوند.
مثلا، یکی از عوامل منجر به اعتیاد در نوجوانان نبود نظارت در ساعاتی طولانی از روز بر آنها است. شاید گروهی بگویند این وضعیت نتیجه ضعف نظام آموزشی یا اقتصادی است که فعالیت جایگزینی را برای نوجوانان فراهم نمی‌کند. شناسایی موانع بزرگ و عوامل بازدارنده در سیستم به تشریح عوامل موثر در شکل‌گیری معضلات کمک می‌کند. با چارچوب‌بندی این نکات برای مخاطب خاص می‌توان حمایت بیشتری برای رسیدن به هدف جلب کرد.
عوامل نقش‌آفرین در حل مسئله
با شناخت افراد مسئول در بروز معضل مورد نظر و سایر عوامل دخیل در آن، می‌توان جستجوی راه‌حل یا راهبردهای رسیدگی به این معضل را آغاز کرد. با چارچوب‌بندی مسئله به همراه راه‌حل‌های ممکن می‌توانید اقدامات خود را بر مخاطب متمرکز کنید. در این‌جا به چند راهبرد احتمالی برای حل مسئله اشاره می‌کنیم:
- آموزش و مهارت‌آموزی
- افزایش (یا کاهش) دسترسی
- ارائه مشوق یا ایجاد عامل بازدارنده
- فرصت‌سازی و تدارک منابع
- اثرگذاری بر سیاست عمومی
چگونه باید از میان این گزینه‌ها انتخاب کرد؟ گزینش راهبرد به ارزش‌های مد نظر کسانی بستگی دارد که مسئول این انتخاب هستند. مثلا، مدارس و سازمان‌های مذهبی که به دنبال پیشگیری از اعتیاد در نوجوانان هستند شاید بیشتر به آموزش مستقیم توجه داشته باشند، اما سازمان‌های بهداشت و سلامت و کسب‌وکارها ممکن است در پی افزایش دسترسی به ابزارهای پیشگیری باشند. با چارچوب‌بندی مسئله می‌توان راهبردهای گوناگون را در زمان مناسب و به شیوه مطلوب مطرح کرد تا به این ترتیب جلب حمایت حداکثری مخاطب محقق شود.
شیوه چارچوب‌بندی دوباره
شیوه چارچوب‌بندی دوباره مشابه چارچوب‌بندی اولیه است. اما معمولا برای رساندن پیام باید بیشتر تلاش کرد. گاه برای چارچوب‌بندی دوباره اولیه جلب حمایت رسانه‌ای لازم است.
یکی از ضروریات بنیادین تغییر موفقیت‌آمیز چارچوب، ساختاربندی مسئله بر مبنای اهداف خود و در عین حال توجه به نیازهای مخاطب است. چارچوب‌بندی دوباره باید به گونه‌ای باشد که تلاش حداکثری و مقابله با نیروی مخالف را در پی داشته باشد.
مثال: سال‌ها است که دست‌اندرکاران صنعت تولید تنباکو سیگارکشیدن را در قالب تصویر «مردان واقعی» به نمایش می‌گذارند. این شرکت‌ها در بازنمایی سیگاری‌ها در قالب مردانی تنومند و زمخت موفق بوده‌اند. گروه‌های معترض به مصرف تنباکو راهی نداشتند جز این که چارچوب این معضل را تغییر داده و آن را در قالب معضلی در بحث سلامت به تصویر بکشند. این گروه‌ها در شروع مبارزه خود سیگاری‌ها را افرادی با شش‌هایی تیره، ناخن‌هایی زرد، و دهانی بدبو نشان داده‌اند. این چارچوب‌بندی دوباره در تغییر کانون این معضل موفق بوده است.
در این‌جا به چند نمونه دیگر در زمینه چارچوب‌بندی دوباره در صنعت تولید تنباکو اشاره می‌کنیم. ابتدا چارچوب‌بندی شرکت‌های تولیدکننده تنباکو آمده و در ادامه چارچوب‌بندی دوباره با تکیه بر موضوع سلامت با فونت برجسته مشخص شده است.
سیگار کشیدن انتخابی فردی است.
سیگاری‌ها معتاد هستند.
ممنوعیت سیگار تبعیض علیه سیگاری‌هاست.
افراد غیر سیگاری حق دارند در هوای پاک نفس بکشند.
شرکت‌های تولید تنباکو با حمایت مالی از رویدادهای فرهنگی، ورزشی، و اجتماعی وظیفه خود را انجام می‌دهند.
شرکت‌های تولید تنباکو می‌خواهند با همراه شدن با دیگران خود را بی‌گناه جلوه دهند.
تنباکو فقط یکی از مواد مضر برای سلامت است. پس باید مصرف چربی را هم ممنوع کنیم.
تنباکو تنها ماده مجازی است که مصرفش در شکل معمول به مرگ مصرف‌کننده می‌انجامد.