مفهوم جمع‌آوری داده درباره افکار عمومی
مطمئنید می‌خواهید از افکار عمومی باخبر شوید؟ معلوم است که پاسخ مثبت است. آگاهی از نظر مردم درباره موضوع، مسئله، یا سازمانی مشخص گامی مهم برای خدمات‌رسانی بهتر به مردم، یا دست کم یافتن راهی برای بهبود تصویر این موضوع یا سازمان در افکار عمومی است.
افکار عمومی در دموکراسی نقشی حیاتی دارد. افکار عمومی سکوی پرتاب و عامل سقوط رهبران است. اگر شهروندان مقام‌های انتخابی را «بهترین گزینه» بدانند، مهم نیست این افراد واقعا بهترین باشند یا نه. عوامل بسیاری بر افکار عمومی تاثیر می‌گذارند که البته موضوع بحث این بخش نیست. موضوع اصلی این بخش چرایی و چگونگی جمع‌آوری اطلاعات درباره افکار عمومی است.
آگاهی از دیدگاه مردم درباره سازمان یا ابتکار عمل یا طرح سازمان، در موفقیت بعدی آن نقشی حیاتی دارد. برای آگاهی از نظر مردم در یک موضوع، باید درباره افکار عمومی اطلاعات جمع کرد. هدف این بخش تشریح نحوه انجام این کار است.
جمع‌آوری اطلاعات درباره افکار و دیدگاه‌ها فرایندی است برای آگاهی از موضع مردم درباره موضوعی مشخص. برای این کار چند راه داریم و روش جمع‌آوری اطلاعات درباره برخی موضوعات با روش مربوط به موضوعات دیگر فرق دارد.
صرف تصمیم‌گیری برای جمع‌آوری اطلاعات درباره دیدگاه‌های مختلف در رابطه با یک موضوع یا طرح، خود گامی در مسیر درست به شمار می‌آید. اما پیش از اقدام عملی، شاید بهتر باشد چند سوال از خودتان بپرسید. پاسخ این پرسش‌ها سنگ بنای روند جمع‌آوری اطلاعات است.
- چرا می‌خواهید از افکار مردم باخبر شوید؟
- دنبال چه جور اطلاعاتی هستید؟
- می‌خواهید افکار چه کسانی را بسنجید؟
- پس از جمع‌آوری اطلاعات، می‌خواهید با این اطلاعات چه کنید؟
- چگونه اطلاعات را درباره افکار عمومی جمع‌آوری کنیم؟
- در این مسیر چه موانعی پیش رو داریم و چطور می‌توان از این موانع عبور کرد؟
مثلا، به نظر سازمان محله، باید برای بچه‌های محله یک زمین فوتبال جدید بسازیم. طرح معقولی به نظر می‌رسد، ولی زمین فوتبال هزینه‌بر است و شهرداری صرفا بر مبنای پیشنهاد چند نفر از ساکنان محله لزوما دست به کار نمی‌شود. به‌ویژه اگر این چند نفر نماینده واقعی همه بخش‌های باهمستان در محله‌شان نباشند. چرا شهرداری باید باور کند سازمان محله نماینده کل باهمستان در این محله است؟
شاید شهرداری مدرک یا دست کم دلیل بخواهد. در این حالت، باید بفهمید بقیه افراد محله هم با این طرح موافقند یا نه. اگر موافق باشند، بخت بیش‌تری در جلب حمایت باهمستان برای این طرح خواهید داشت و شهرداری درخواست‌هایتان را جدی‌تر خواهد گرفت.
یک راهبرد خوب در این حالت بررسی وجود طرح‌های مشابه قبلی در محله یا نقاط دیگر شهر است. بهتر است نتایج این طرح‌ها را هم بررسی کنید. باید از نظرات ساکنان محله و هم‌چنین نظرات مقامات شهری تصمیم‌گیر و موثر بر موفقیت یا شکست طرح مطلع شوید.
پس از تصمیم‌گیری درباره چرایی نیاز به این اطلاعات، نوع اطلاعات مورد نیاز، و اشخاص هدف، می‌توانید درباره اقدام عملی و زمان آن تصمیم بگیرید. اینجا است که باید شیوه جمع‌آوری اطلاعات را مشخص کنید و بعد موانع را پیش‌بینی کرده و از آن‌ها بگذرید.
برگردیم به پرسش‌های مهم اول این بخش و این پرسش‌ها را یکی یکی بررسی کنیم.
چرا می‌خواهید از افکار مردم باخبر شوید؟
فقط دنبال اطلاعات هستید، یا هدف خاصی در سر دارید؟ شرکت‌های تبلیغاتی برای آگاهی از تاثیرگذاری تبلیغات، دنبال اطلاعات درباره افکار عمومی هستند. اگر تبلیغات موثر نباشد، این شرکت‌ها راهبرد دیگری را امتحان می‌کنند. سیاست‌مداران حاضر در انتخابات، برای آگاهی از اوضاع، از مردم نظرسنجی می‌کنند. اگر نظرسنجی حاکی از پیشتازی‌شان باشد، روند فعلی را ادامه می‌دهند و اگر نظرسنجی نشان دهد از رقبا عقب افتاده‌اند، آن‌ها هم راهبردی جدید در پیش می‌گیرند.
شما هم می‌توانید مثل شرکت‌های تبلیغاتی و سیاست‌مدارها از افکار عمومی بهره بگیرید. اما این کار فقط در صورتی ممکن است که از این افکار باخبر باشید. برای جمع‌آوری اطلاعات درباره افکار عمومی چندین دلیل وجود دارد.
دنبال کدام گزینه هستید؟
- جلب حمایت عمومی برای سازمان یا طرح
- آگاهی از دیدگاه‌های مردم درباره طرحی جنجال‌برانگیز و در دست اجرا
- پیروزی در انتخابات
- فروش محصول
- راه‌اندازی سازمانی جدید
- تامین منابع مالی
- بررسی تاثیرگذاری برنامه‌ها
- بررسی نیاز به افزایش تعداد ساعات تدریس جغرافی در برنامه درسی کلاس دهم
- ارزیابی نیازها و داشته‌های باهمستان
دلایل بسیار دیگری هم برای جمع‌آوری اطلاعات درباره افکار مردم باهمستان وجود دارند، اما مهم دلیلی است که مشخصا توصیف‌کننده نیازتان باشد.
پس از مشخص کردن این دلایل، آن‌ها را یادداشت کنید! شاید این کار بیهوده به نظر برسد، ولی نوشتن مطالب بسیار مهم است. کسی دوست ندارد وقتش را صرف یادآوری مطالبی کند که قبلا درباره‌شان تصمیم گرفته است. اگر در مسیر کار، پاسخ‌های خود را به این پرسش‌ها یادداشت کنید، هم در زمان صرفه‌جویی می‌کنید و هم مشکل کم‌تری خواهید داشت.
دنبال چه جور اطلاعاتی هستید؟
نوع اطلاعات معمولا به دلیل شما برای جمع‌آوری اطلاعات بستگی دارد. با این حال، باید کاملا مشخص کنید دنبال چه اطلاعاتی هستید. به این ترتیب، کارتان در مرحله جمع‌آوری اطلاعات خیلی راحت‌تر می‌شود.
اساسا دنبال چه اطلاعاتی هستید؟ می‌خواهید بدانید مردم درباره سازمان یا طرح شما چه فکر می‌کنند؟ یا شاید می‌خواهید ببینید اصلا مردم می‌دانند چنین سازمان یا طرحی وجود دارد یا نه. موضوع پرسش گاه خیلی کلی و گسترده و گاه خیلی خاص است و بعضی اوقات هم بین این دو حالت خواهد بود.
در جمع‌آوری اطلاعات، موضوع آگاهی عمومی از خطرات بیماری ایدز یا ویروس اچ‌آی‌وی موضوعی کلی و گسترده است، و موضوعی مثل نظر مردم کنیا درباره نیاز به آموزش در زمینه ایدز در مدارس عمومی، گستردگی کم‌تری دارد؛ موضوعاتی مثل نظر والدین یا دانش‌آموزان یک دبیرستان درباره دسترسی فرزندان به کاندوم، موضوعی مشخص‌تر و فاقد عمومیت موضوعات قبلی است. در هر یک از این حالات، اطلاعاتی که دنبالش هستید به حس مردم درباره مسئله مورد نظر شما مربوط می‌شود.
مسئله فقط این نیست که مردم طرف‌دار طرح یا سازمان هستند یا نه، بلکه موضوع دیگر این است که مردم درباره طرح یا سازمان موضع خنثی دارند یا مخالف هستند. آگاهی از مخالفت مردم باهمستان با مسئله یا طرح سازمان، دست کم به اندازه آگاهی از موافقت آن‌ها مفید است. با بررسی این موضوع، می‌توان نقطه شروع کار را مشخص کرد که می‌تواند آگاهی‌بخشی عمومی درباره وجود مسئله، یا شاید آموزش درباره اهمیت یا آثار آن، برای جلب حمایت مردم باشد. جمع‌آوری اطلاعات می‌تواند ابزاری برای آشنایی با نحوه نزدیک شدن به باهمستان باشد.
بیش‌ترین احتیاط را باید زمانی به خرج دهید که می‌فهمید افکار عمومی درباره طرح یا ابتکار عمل سازمان موضعی خنثی دارد. (به این فکر کنید که نتایج بسیاری از انتخابات دموکراتیک وابسته به افکار رای‌دهندگان مردد است). هر چند افکار عمومی خنثی حاکی از نبود حمایت یا مخالفت چشم‌گیر با طرح است، اما نمی‌توان به‌راحتی گفت پس از شروع معرفی طرح، افکار عمومی به چه سمتی خواهد رفت. باید با رعایت دقت و احتیاط باهمستان را آماده کنید تا وقتی برنامه عملیاتی خود را عملا آغاز می‌کنید، مردم فعالانه از شما حمایت کنند یا دست کم فرصتی برای اجرای طرح بدهند.
می‌خواهید افکار چه کسانی را بسنجید؟
می‌خواهید از نظر مردم عادی درباره طرح خود مطلع شوید یا جامعه هدف خاص‌تری را در ذهن دارید؟ در سنجش افکار، گستره جامعه هدف هم از حالت بسیار گسترده و کلی تا حالت بسیار خاص و محدود متغیر است.
چند مثال:
- اگر از مشاوران رئیس‌جمهور در دوره پیش از انتخابات هستید، شاید بخواهید بدانید مردم درباره عملکرد فعلی رئیس‌جمهور چه حسی دارند.
- اگر دنبال جلب منابع مالی شهری برای ساخت پارکی جدید هستید، شاید بخواهید هم از حس مردم باهمستان و هم از حس اعضای شورای شهر درباره تخصیص منابع مالی برای پارک‌های جدید باخبر شوید.
- اگر دنبال راه‌اندازی برنامه سوادآموزی انگلیسی برای مردم لاتین‌تبار باهمستان در روزهای یک‌شنبه هستید، شاید بخواهید از حس این گروه از مردم درباره برنامه‌های سوادآموزی انگلیسی و برگزاری جلسات در روزهای یک‌شنبه مطلع شوید.
به علاوه، گاه لازم است اطلاعاتی را درباره افکار گروه‌های خاص، مثل رهبران، کارشناسان، مردان، زنان، اقلیت‌ها، ساکنان منطقه‌ای مشخص، گروه‌های سنی، گروه‌های اجتماعی-اقتصادی، یا گروه‌های شغلی به دست آوریم.
مثلا، فرض کنید می‌خواهید به سینما بروید. آیا فیلم‌هایی را بررسی می‌کنید که نقل زبان بچه‌های نه‌ساله است؟ معلوم است که نه. برای انتخاب فیلم، گفته‌های کارشناسان (منتقدان سینما) را بررسی می‌کنید و از دوستان خود درباره فیلم‌های احتمالا جالب نظر می‌خواهید. اگر در انتخاب افراد برای شنیدن نظراتشان دقت نکنید، ممکن است به جای دیدن فیلم‌هایی مثل کازابلانکا، به تماشای فیلم‌هایی مثل لاک‌پشت‌های نینجا بنشینید که درباره لاک‌پشت‌هایی بزرگ با توانایی‌های استثنایی مثل توانایی حرف زدن و هنرهای رزمی است.
پس از جمع‌آوری اطلاعات، می‌خواهید با آن‌ها چه کنید؟
حالا که به اطلاعات مورد نظرتان رسیده‌اید، چه باید کرد؟
جمع‌آوری اطلاعات بخش بزرگی از کار است، اما همه کار نیست. اگر به این نقطه رسیده‌اید، معلوم است در مراحل قبلی می‌دانستید چرا به این اطلاعات نیاز دارید، چه نوع اطلاعاتی می‌خواهید، و جامعه هدف برای جمع‌آوری اطلاعات چیست. حالا می‌خواهید چه کار کنید؟
- از این اطلاعات می‌توان برای تدوین راهبرد در راستای جلب حمایت عمومی از طرح سازمان بهره گرفت.
- اطلاعات درباره نظرات مردم می‌تواند مبنایی برای پخش آگهی بازرگانی، انتشار مطالب خبری، و غیره باشد.
- این اطلاعات در صورت نمایش و ارائه مناسب، می‌تواند عاملی برای حفظ موضوعات در برنامه‌های کاری باهمستان باشد.
- افکار عمومی می‌تواند دیدگاه‌های حامیان را تقویت و دیدگاه‌های مخالفان را تضعیف کند.
- شاید از طرف یکی از تامین‌کنندگان مالی خود دستور داشته‌اید برای استمرار تامین مالی، افکار عمومی را درباره طرح یا سازمانتان بسنجید. یا شاید دنبال جذب منابع مالی بوده‌اید و فکر می‌کنید نیازسنجی بهترین راه برای اثبات نیاز مردم باهمستان به خدمات سازمان یا طرح شما است.
- شاید فقط کنجکاو بوده‌اید و برنامه خاصی برای انجام کاری در سر نداشته‌اید. اگر نتایج افکارسنجی حاکی از حمایت افکار عمومی باشد، می‌توانید از کار سازمان و طرح خود تمجید کنید و اگر نتایج منفی باشند، شاید فقط آهی بکشید و به خودتان دلداری دهید. ولی سوال اینجا است که پس چرا این همه وقت صرف جمع‌آوری اطلاعاتی کرده‌اید که برای استفاده از آن‌ها برنامه‌ای نداشته‌اید.
نکته: پیش از اقدام برای جمع‌آوری اطلاعات، باید چگونگی استفاده از این اطلاعات را کاملا مشخص کنید. جمع‌آوری اطلاعات درباره افکار عمومی تنها در صورتی مفید است که از این اطلاعات استفاده کنید.
یکی از سازمان‌های منطقه‌ای مدارس دولتی در حال بررسی تغییر برنامه درسی است و به همین خاطر اقدام به «نیازسنجی» در مدارس کرده است. شاید این سازمان بخواهد علاوه بر آگاهی درباره نیازهای کودکان، از نیازهای والدین هم آگاهی پیدا کند.
فرض کنید برنامه درسی پیشنهادی شامل مطالعه جغرافی باشد که درسی است که قبلا در مدارس دولتی این منطقه تدریس نکرده‌اند. بد نیست این سازمان ببیند والدین می‌خواهند فرزندانشان جغرافی بخوانند یا نه. مثلا، شاید والدین خواندن این درس را غیر ضروری بدانند و حس کنند با تدریس جغرافی، وقت خیلی کم‌تری صرف آموزش و مطالعه ریاضی خواهد شد.
در این مورد، سنجش نیازهای بچه‌ها کار سختی نیست. می‌توان از بچه‌ها آزمون جغرافی گرفت. اگر درصد زیادی از آن‌ها حتی قاره‌ها را هم نشناسند (چه رسد به آشنایی با کشورهای اروپایی یا آمریکای جنوبی)، می‌توان گفت برگزاری کلاس جغرافی برای بچه‌های مدارس این منطقه مفید خواهد بود.
می‌توان برداشت والدین را از دانش جغرافی فرزندانشان با دانش واقعی این بچه‌ها مقایسه کرد. این اطلاعات هم در آموزش به والدین درباره نیاز به تغییرات در برنامه درسی مفید خواهد بود.
چگونه اطلاعات را درباره افکار عمومی جمع‌آوری کنیم؟
اول کجا را بگردیم؟ سوال خوبی است. به خاطر داشته باشید که باید کار جمع‌آوری اطلاعات را تا جایی که می‌شود آسان‌تر کنید.
بررسی منابع موجود
بعد از مشخص کردن موضوع و اطلاعات مورد نظر، می‌توان کار جمع‌آوری اطلاعات را شروع کرد. اول باید ببینید قبلا کسی در زمینه این موضوع کاری کرده است یا نه. شاید اطلاعاتی را که دنبالش هستید، قبلا کسی خیلی شسته و رفته جمع‌آوری کرده باشد.
پرونده‌ها و بایگانی رسانه‌های دولتی، اسناد سایر نهادهای محلی، نظرسنجی‌های ملی یا محلی، همگی گاه حاوی اطلاعاتی درباره افکار عمومی مورد نظر شما هستند.
اگر در یافتن این منابع خیلی خوش‌شانس نباشید، بد نیست از این طرف و آن طرف سوال کنید.
پرسش از دیگران
شاید پرسش از نهادهای دولتی و گروه‌های غیرانتفاعی گزینه‌ای با بیش‌ترین بخت رسیدن به پاسخ باشد. هنگام تماس با این نهادها، دوستانه برخورد کنید و پشت تلفن شکیبایی به خرج دهید. شمایید که دنبال اطلاعات هستید. اگر برخورد دوستانه داشته باشید، یا به اطلاعات مورد نظر خود می‌رسید، یا دست کم شماره‌ای به شما می‌دهند یا کسی را برای کمک بیش‌تر معرفی می‌کنند. برخورد نامناسب پای تلفن احتمالا نتیجه‌ای جز سرخوردگی نخواهد داشت.
شرکت‌های خصوصی و غیر انتفاعی شاید تمایل کم‌تری به همکاری داشته باشند، هر چند تا نپرسید موضوع روشن نمی‌شود. در تماس با این سازمان‌ها هم برخورد دوستانه را رعایت کنید.
منابع احتمالی اطلاعات:
- دولت، دانشگاه‌ها، شرکت‌های برنامه‌ریزی و بازاریابی
- سازمان‌های خدمات باهمستانی مثل یونایتد وِی
- سازمان‌های حامی منافع عمومی (مثل گروه‌های زیست‌محیطی یا کسب‌وکار، طرف‌داران حقوق مصرف‌کننده، و سازمان‌های مقابله با جرم)
- اینترنت: اینترنت دریایی از اطلاعات است. فقط باید مطمئن شوید منابع اطلاعات موثق هستند.
بد نیست علاوه بر نظرات عموم مردم، دیدگاه‌های رهبران و متخصصان را هم در باهمستان جویا شوید.
هماهنگ کردن با روزنامه‌نگاران احتمالا علاقه‌مند به موضوع یا با نهادهای بزرگ خدماتی، دانشگاه‌ها، و بنیادها همیشه فکر خوبی است. بعضی از این اشخاص شاید از پژوهش‌های جاری مرتبط با موضوع آگاهی داشته باشند. با نگاهی به روزنامه محلی یا روزنامه باهمستان و بررسی لحن مطالب و سرمقالات یا نقل قول‌ها، می‌توانید تا حدی به احساس جامعه محلی درباره موضوعات پی ببرید.
رهبران باهمستان:
- رهبران طرح‌های عملیاتی می‌توانند به شما در جلب همکاری مردم کمک کنند.
- رهبران افکار عمومی می‌توانند در شکل‌دهی به دیدگاه‌های دیگران در باهمستان مفید باشند.
- رهبرانی مثل مقامات انتخابی که نماینده جامعه هستند، می‌توانند نقش نمایندگی باهمستان را در جهان بیرون از باهمستان بر عهده بگیرند.
متخصصان باهمستان دانش ویژه‌ای درباره موضوع دارند:
-
اگر واقعا می‌خواهید ببیند مشکل ایدز در ایالات متحده و نقاط دیگر جهان تا چه حد جدی است، می‌توانید از موسسات ملی سلامت یا سازمان جهانی بهداشت اطلاعات بخواهید.
عموم مردم:
-
اگر می‌خواهید از برداشت عموم درباره مسئله مورد نظر آگاه شوید، کافی است از مردم کوچه و خیابان سوال کنید. دیدگاه‌های آن‌ها، فارغ از میزان دقت، در بررسی موضوع مهم است. سیاست‌ها معمولا زمانی شکل می‌گیرند که سیاست‌مداران به جای گوش دادن به نظرات افراد مطلع از جریان واقعی برخی امور، به حرف‌های رای‌دهندگان حوزه خود گوش می‌دهند.
با بررسی و مقایسه نظرات کارشناسان و عموم مردم، می‌توان شکاف‌های بزرگ را در میزان آگاهی افراد درباره هر موضوع تشخیص داد. مثلا، اگر در شهری چند مورد ابتلا به مننژیت مشاهده شود، می‌توان به غربال‌گری دانش‌آموزان در مجموعه مدارس اقدام کرد. حتی اگر خیلی از دانش‌آموزان عملا با افراد مبتلا تماسی نداشته‌اند و طبق توضیحات کارشناسان حوزه سلامت، خطری وجود نداشته باشد، باز هم می‌توان غربال‌گری را برای همه کودکان انجام داد. نگرانی والدین باعث می‌شود مجموعه مدارس، فارغ از دیدگاه‌های کارشناسان حوزه سلامت، در این زمینه دست به کار شوند.
خلاصه
موانع احتمالی را پیش‌بینی کنید. معمولا کارها بی‌دردسر پیش نمی‌روند، و احتمال بروز هر اتفاقی وجود دارد و گاه این اتفاقات در عمل رخ می‌دهند. خود را برای عبور از موانع احتمالی آماده کنید. دونده‌های دوی بامانع بدون نگرانی از سقوط، از موانع عبور می‌کنند. شما هم باید خود را آماده کنید. البته، لازم به یادآوری است که داشتن برنامه کارها را آسان‌تر خواهد کرد.