بررسی مخالفان به چه معناست؟
بیشتر پویش‌های ذی‌نفوذی با مخالفت روبه‌رو می‌شوند و بخشی از فرآیند برنامه‌ریزی به این اختصاص می‌یابد که مخالفت‌های خاصی را که با فعالیت شما صورت می‌گیرد بشناسید و نوع مقاومت احتمالی مخالفان خود را تشخیص دهید. این بخش از جعبه ابزار به شما کمک می‌کند که مخالفان خود را به شکل جامع‌تری بشناسید و از دانش خود در این مورد به خوبی بهره بگیرید.
البته چنین نیست که هر موضوع مربوط به باهمستان مخالفانی داشته باشد. برای نمونه اگر بخواهید برای کسانی که تازه صاحب فرزند شده‌اند کلاس نگهداری از کودک برگزار کنید، یا بخواهید کاری کنید که کتابخانه محله روزهای شنبه باز باشد و یا بخواهید که جلسات شورای شهر از تلویزیون کابلی پخش شود، احتمالا هیچ‌کس با شما مخالفت نخواهد کرد. اما اگر موافق یا مخالفت موضوعی در ارتباط با دبستان و نظام آموزشی باشید و یا اگر درباره یک موضوع بحث‌انگیز روز مربوط به محله‌تان موضع‌گیری کنید، کم‌وبیش به طور حتم با مخالفت عده‌ای روبه‌رو خواهید شد. این افراد شاید همان اندازه قدرت داشته باشند که شما دارید. در این صورت، هر چقدر درباره مخالفان خود اطلاعات بیشتری داشته باشید بهتر می‌توانید راهبردها و راهکنشهای مناسب را برای گروه خود در نظر بگیرید.
اگر پویشی تام و تمام را مدیریت می‌کنید که در قالب پویش ذی‌نفوذی تعریف می‌شود، وجود یک مخالف شاید بخشی از کار باشد. شما می‌کوشید که یک نهاد یا موسسه بزرگتر را به انجام کاری وادارید که چه بسا تمایلی به انجامش نداشته باشد. بنابراین، آن نهاد (و هوادارانش) با شما مخالفان شما خواهند بود.
مخالفان شما چه کسانی هستند؟
در بسیاری موارد هویت مخالفان شما به خوبی روشن است. در واقع شما اساسا پویش خود را به دلیل وجود همین مخالفان آغاز کردید. در موارد دیگر، ممکن متوجه بشوید بعضی نهادها یا گروه‌هایی که در نگاه اول به نظر می‌رسد که از مخالفان شما باشند، اصولا یا مخالفتی با شما ندارند و یا به آسانی می‌توان عقیده‌شان را تغییر داد. یادآوری این نکته مهم است که در مورد بسیاری از مسائل، نگرش‌ها و دیدگاه‌ها در طیفی گسترده با درجات گوناگون جای می‌گیرند به این معنا که میزان موافقت‌ها و مخالفت‌ها یکسان نیست. پس سودمند است اگر کلیت طیف افکارعمومی باهمستان را در نظر بگیریم و از چندوچون آن آگاه باشیم.
اما فرض کنیم که شما یک مخالف کاملا مشخص دارید و حال می‌خواهیم ببینیم که تحقیقی مختصر در این مورد چه مزایایی دارد.
از بررسی مخالفان چه سودی به دست می‌آورید؟
با بررسی مخالفان خود از این مزایا بهره‌مند می‌شوید:
- با این کار دانش شما درباره موضع مخالفان در زمینه موضوعی که دنبال می‌کنید به‌روز می‌شود.
- خواهید فهمید که مخالفان چرا چنین مواضعی دارند – پی می‌برید که مرد یا زن مخالف یا مخالفان شما با اتخاذ چنین موضعی چه بدست می‌آورند.
- از راهبردها و راهکنش‌هایی که آن‌ها در گذشته به کار برده‌اند آگاه خواهید شد و زمانی که بخواهید راهبردها و راهکنشهای خود را طرح‌ریزی کنید، این آگاهی برایتان سودمند خواهد بود.
- از ضعف‌های مخالفان آگاه می‌شوید و نکته شاید مهم‌تر این باشد که به آسیب‌پذیری‌های خودتان در برابر آن‌ها پی می‌برید.
- این کار شما را ناگزیر می‌کند که استدلال‌ها، پیام و راهبرد خود را هر چه بهتر کنید تا در موضعی هرچه قوی‌تر قرار بگیرید.
- این بررسی به شما کمک می‌کند که موضع اخلاقی برتر را – اگر باشد – بشناسید. ممکن است که هر یک از دو طرف، بر این باور باشد که آنچه انجام می‌دهد برای همگان سودمندترین است و خود را در جایگاه اخلاقی برتر ببیند.
چگونه از این آگاهی استفاده کنید؟
چند فایده آنی:
- می‌توانید مشکلات احتمالی را در همان مراحل نخست بشناسید و پیش از آن که به معضلات بزرگتری تبدیل شوند، آن‌ها را برطرف کنید. برای مثال مصرف مواد مخدر را در نظر بگیریم. این موضوع ممکن است نخست به صورت مشکلی ناچیز در میان چند دوست بروز کند. اما بر اثر نبود آموزش و تاثیرپذیری همسالان از هم به مشکل بزرگتر اعتیاد به مواد مخدر تبدیل شود.
- شاید پی ببرید که شما و فردی که مخالف شماست اشتراک‌نظرهایی دارید که می‌توان از آن به عنوان شالوده‌ای برای گفت‌وگو استفاده کرد. از کجا معلوم، شاید شما و طرف مخالف‌تان بتوانید برای رسیدن به اهداف مشترک با یکدیگر همکاری کنید.
- می‌توانید از دانشی که درباره افکار و احساسات طرف مخالف خود دارید برای پاسخگویی موثرتر به ادعای او استفاده کنید و راهبردها و راهکنشهای بهتری را به کار بگیرید.
چه زمانی باید درباره مخالفان خود مطالعه و تحقیق کنید؟
اگر پویش ذی‌نفوذی که شما و گروه‌تان طراحی و اجرا می‌کنید زودگذر و مقطعی است و قصد ندارید که موضوع را فراتر از آن دنبال کنید شاید نیازی به مطالعه درباره مخالفان نباشد، در غیر این صورت کم‌وبیش لازم است که در اوایل راه‌اندازی پویش چنین بررسی را به عمل آورید. اساسا برای راهبردی که در پیش می‌گیرد باید از موارد زیر آگاه باشید:
- چرا مخالفان این موضع را دارند؟
- گزینه‌های واقع‌گرایانه دیگر چیست؟
- احتمال این که مخالفان حاضر به مذاکره شوند چقدر است؟
و پرسش‌هایی از این دست.
به یاد داشته باشید: مطالعه و بررسی مخالفان یک فرآیند مستمر است و نباید به یک بار محدود شود. با گذشت زمان، احتمالا هم مخالفان شما عوض می‌شوند و هم ماهیت مخالفت آن‌ها شاید تغییر کند. به همین دلیل واکنش شما هم باید به تناسب تغییر کند.
چگونه باید در مورد مخالفان تحقیق و بررسی کرد؟
اگر منابع و امکانات لازم را داشته باشید، یک بررسی جامع بسیار ارزشمند خواهد بود. اما آن طور که در زیر می‌بینیم حتی یک بررسی غیررسمی هم مفید است.
روش‌های غیررسمی
یک توصیه کلی و مفید این است که چشم و گوش‌تان همواره باز باشد. نخست ببینید که مخالفان شما در گذشته چه فعالیت‌ها و پویش‌هایی داشته‌اند. نشریات درون‌سازمانی و گزارش‌های سالانه آن‌ها را بخوانید. با سازمان‌هایی که در گذشته با مخالفان شما سروکار داشته‌اند صحبت کنید. روزنامه‌های محلی را مرتب بخوانید. از اعضای باهمستان که به مخالفان شما نزدیک هستند یا در گذشته بوده‌اند پرس‌وجو کنید – احتمال دارد که بدانند مخالفان شما چه طرح و برنامه‌ای در سر دارند.
اگر مخالفان اصلی شما یک فرد یا افراد هستند، بکوشید این اطلاعات را درباره آن‌ها به دست آورید:
- کجا کار می‌کنند؟
- کجا زندگی می‌کنند؟
- عضو کدام باشگاه یا انجمن هستند؟
- در کدام هیات‌مدیره عضویت دارند؟
- فعالیت‌های بانکی خود را در کجا انجام می‌دهند؟
- برای مشاوره حقوقی، سیاسی و مشاوره‌های دیگر به چه کسی و کجا مراجعه می‌کنند؟
اگر مخالفان اصلی شما نهادها، شرکت‌ها یا سازمان‌ها هستند، بکوشید به موارد زیر پی ببرید:
- مخالفان شما در گذشته چه کرده‌اند؟
- راهکنشهای مطلوب آن‌ها کدامند؟
- منابع و امکانات آن‌ها چیست؟
- چه نقاط قوت یا نقاط ضعفی دارند؟
- تصمیم‌گیرنده‌های اصلی آن‌ها چه کسانی هستند؟
- دلیل مخالفت آن‌ها با شما چیست؟
- چه قدرتی در اختیار دارند؟
- آن‌ها با کدام سازمان و بخش‌های دیگر باهمستان رابطه محکم دارند؟ همپیمانان فعال آن‌ها چه کسانی هستند؟ بر چه کسانی نفوذ دارند؟
اگر نمی‌توانید پاسخ این پرسشها را با یک پرس‌وجوی غیررسمی و مرور کتابچه‌های راهنما به دست آورید، شاید بهتر باشد که از یک روش تحقیق رسمی استفاده کنید.
روش‌های رسمی: بررسی راهکنشی
بررسی راهکنشی از روش‌هایی که در بالا توضیح داده شد پیچیده‌تر است و بیشتر زمان می‌برد. این روش برای موارد پیش‌پاافتاده کاربرد ندارد. بلکه برای موقعیت‌هایی مناسب است که با مخالفان قدرتمندی سروکار دارید که منافع‌شان ایجاب می‌کند مواضعی برخلاف مواضع شما داشته باشند، و هم می‌خواهند و هم می‌توانند که با قدرت تمام علیه ریشه‌ای‌ترین باورهای شما اقدام کنند.
اکنون با چهار اقدام برای سرسختی نشان دادن در برابر این مخالفان آشنا می‌شوید:
برای تحقیق و بررسی برنامه تدوین کنید
برای به اجرا درآوردن بررسی راهکنشی نیازی نیست که در این کار تخصص داشته باشید. اما باید برنامه‌ای داشته باشید و بر اساس آن بدانید که مشخصا چه چیز را جست‌وجو کنید. برنامه بررسی شما باید برای این پرسشها پاسخ داشته باشد:
- می‌خواهید چه چیزی به دست بیاورید؟
- به دنبال چه اطلاعاتی هستید؟
- در کجا می‌توانید این اطلاعات را بیابید؟
- جدول زمانی برای هر یک از مراحل بررسی چیست؟
پس از دانستن پاسخ این پرسشها باید به دنبال اطلاعات باشید و این خود کار دشواری است، اما می‌دانید که باید از کجا شروع کنید.
برگه گزارش زیر که با ذکر یک نمونه همراه است شاید برایتان مفید باشد.
|
برای این که |
به چه نیاز داریم: |
اطلاعات را در کجا بیابیم؟ |
چه وقت؟ |
|
رییس کمیسیون دولتی محیط زیست را بی‌اعتبار کنیم |
مدرکی که نشان دهد او دروغ گفته است، از بودجه خوب استفاده نکرده است، مقررات را اجرا نکرده یا گزارش‌های غیردقیق منتشر کرده است. |
|
تا ماه اوت |
گردآوری اطلاعات
وقتی برنامه بررسی‌تان کامل شد، شما و گروه‌تان برای گردآوری اطلاعات و مدارک آماده‌اید. شاید این کار دشوار به نظر برسد، اما به یاد داشته باشید: احتمال دارد که یک نفر، در جایی، همین حالا هم تمام اطلاعاتی را که باید بدانید یافته است و در اختیار دارد. فقط باید جای اطلاعات را پیدا کنید.
راهنمایی‌های زیر روند گردآوری اطلاعات را برای شما آسان‌تر می‌کند:
دوستان مفید پیدا کنید
ممکن است در میان مقامات دولتی یارانی پیدا کنید که به موضوع شما علاقه‌مند باشند. اگرچه کارکردن با دستگاه اداری ممکن است نومیدکننده باشد، بسیار محتمل است که بعضی از مقام‌های دولتی به تنهایی و بیرون از چارچوب این دستگاه‌ها مصمم به حل‌وفصل مشکلات پیش‌روی باهمستان باشند. چنین افرادی می‌توانند برای سازمان شما بسیار موثر و راهگشا باشند.
قوانین آزادی اطلاعات، اسناد دولتی و نظایر آن
قوانین امکان دستیابی به پاره‌ای از اطلاعات را میسر می‌کنند. شما حق دارید که این اطلاعات را در اختیار داشته باشید، اما باید به طور مشخص بدانید که چه می‌خواهید و برای درخواست آن چگونه اقدام کنید. اگر به کمک نیاز دارید، شاید برای شروع بد نباشد که از کارمندان و کارکنان ادارات دولتی محله خود کمک بخواهید.
منابع اطلاعاتی چاپ شده
بسته به این که موضوع کار شما چیست و مخالفان شما چه کسانی باشند، احتمالا می‌توانید از این منابع گوناگون و نظایر آن‌ها اطلاعات مفیدی به دست آورید: نشریات مربوط به کسب‌وکار، دفترهای راهنما، کتابخانه ملی، سایت‌های مراکز دولتی، پژوهش‌ها، گزارش‌های سالانه، روزنامه‌ها، بایگانی‌ها و نظایر آن.
نشریات مربوط به کسب‌وکار و بازرگانی
بریده‌های روزنامه‌ها
همانند مخالفان خود فکر کنید
وقتی در روند بررسی راهکنشی، اطلاعات لازم را جمع‌آوری کردید، می‌توانید خود را در جایگاه مخالفان قرار دهید و مانند آن‌ها فکر کنید. در موقعیت کنونی آن‌ها چه می‌کنند؟ به راهنکش‌های شما احتمالا چه واکنشی نشان خواهند داد؟ در این مرحله، آن قدر درباره پیشینه، عادات و علائق مخالفان خود می‌دانید که بتوانید بسیار سنجیده گمانه‌زنی کنید و این مسئله در برنامه‌ریزی و اجرای پویش شما بی‌اندازه موثر و مفید خواهد بود.
برای مثال، در کتاب سازماندهی، سی‌کان، نویسنده کتاب، آورده است: «رهبران سازمان ما چند ساعتی خود را در جای اعضای شورای بنگاه‌داران املاک شهر فرض کردند. به جای این که راجع به چگونه قدرتمند کردن مردم صحبت شود، درباره این صحبت کردیم که چگونه می‌توان سازمان‌های باهمستان را که مخالف ما هستند از میان ببریم و چه کنیم که شورای شهر خط مشی ما را در پیش بگیرد. ما ضمن کار با این گروه، فرآیند تدوین راهکار را – برای طرف مقابل – به بهترین شکل برگزار می‌کنیم. زمانی که شروع می‌کنید مانند طرف مقابل‌تان فکر کنید، به هر دلیل این طور به نظر می‌رسد که پیش‌بینی قدم بعدی آن طرف کار بسیار آسانی باشد. وقتی وانمود می‌کنیم که طرف مقابل خود هستیم، تا حدی می‌توانیم مثل آن‌ها فکر کنیم، می‌توانیم موضوع را از زاویه دید آن‌ها ببینیم و درنتیجه می‌توانیم خود را همان طور ببینیم که آن‌ها می‌بینند. بعد می‌توانیم از زوایه دید آن‌ها نقاط قوت و ضعف خود را بسنجیم.»
از نمونه فوق می‌توان دریافت که همانند مخالفان خود اندیشیدن به چه معناست. کافی نیست که فقط خود را به جای مخالفان بگذارید. بلکه باید فکر کنید: «اگر من در آن موقعیت بودم چه می‌کردم؟» اگر شما در آن موقعیت بودید، کاری متفاوت از اقدام مخالفان خود انجام می‌دادید؛ به همین دلیل است که شما در جای خودتان هستید و نه جای آن‌ها. برای این که بتوانید مثل مخالفان خود بیاندیشید، باید کاری کنید که آن‌ها را بهتر درک کنید و بتوانید پیش‌بینی کنید که آن‌ها در عمل چه خواهند کرد، نه این که اگر شما به جای آن‌ها بودید چه می‌کردید.
از اطلاعات استفاده کنید
آخرین گام در فرآیند بررسی این است که اطلاعات جمع‌آوری شده را در راه آرمان خود به کار ببرید. می‌خواهید از نتیجه‌بخش بودن کوشش‌های خود مطمئن شوید. اما چگونه؟
چند احتمال:
- اکنون می‌توانید فعالیت‌های ذی‌نفوذی خود را طوری تنظیم کنید که بیشترین اثربخشی را داشته باشند. از علائق مخالفان خود آگاهید، پس اگر بخواهید می‌توانید به این علائق توجه کنید. در عین حال، نقطه‌ضعف‌های آن‌ها را نیز می‌شناسید و اگر بخواهید می‌توانید به آن‌ها ضربه بزنید.
- می‌توانید ضعف‌های مخالفان خود را به آگاهی همگان برسانید. گاهی صرف تهدید به رسانه‌ای کردن موضوعی کافی است تا مخالفان شما عقب‌نشینی کنند. اگر چنین نشد، می‌توانید از طریق رسانه‌ها به آگاهی مخاطبان آن‌ها برسانید که مخالفان برخلاف گفته‌های خود عمل کرده‌اند، یا به قولی که داده‌اند پایبند نبوده‌اند و عمل نکرده‌اند و یا به اشکال دیگر برخلاف موازین اخلاقی رفتار کرده‌اند. در اغلب موارد، رسانه‌ها سخت مشتاقند که در مورد اطلاعاتی که یافته‌اید خبررسانی کنند.
- در بعضی موارد، مخالفان شما شاید قانون را زیرپا گذاشته باشند. چنین مواردی نادر است. اما اگر پیش آمده باشد و این گروه شما بوده است که به این پنهانکاری پی برده است، هم حق دارید و هم وظیفه دارید که مراتب را به مسئولان اطلاع دهید و خواستار اقدام قانونی مناسب شوید.
تا کجا باید پیش رفت؟
در واقع دو نوع مخالفت وجود دارد که ممکن است شما با آن‌ها، یا با شکل‌هایی از آن‌ها، روبه‌رو شوید. نخستین نوع مخالفت از جانب آدم‌های خوب و نیک‌سرشتی عنوان می‌شود که با شما در مورد آنچه به صلاح و مصلحت باهمستان است هم‌نگر نیستند و دلیل مخالفت آن‌ها چیزی جز این نیست. احتمال دارد که این افراد، دست‌کم به باور شما، در اشتباه باشند. اما آنچه مسلم می‌نماید این است که به دنبال منفعت خود نیستند و قصد ندارند که نیازهای دیگران را نادیده بگیرند. بلکه صرفا بر این باورند که آنچه شما برایش کارزار به راه انداخته‌اید سودبخش نیست و برای باهمستان حتی بسیار زیانبار است.
اگر با این افراد سروکار دارید شاید بهتر باشد که هنگام انتخاب راهکنش، آن قاعده طلایی را به کار ببرید: از هیچ روش غیراخلاقی و ظالمانه‌ای استفاده نکنید، حتی اگر طرف مقابل همین شیوه‌ها را علیه شما به کار برده باشد. اگر نمی‌خواهید کسی در گروه شما خبرچین بگمارد، شما هم به گروه‌های دیگر خبرچین نفرستید. اما بکوشید که دیدگاه آن‌ها را تغییردهید. آن‌ها هم دغدغه همان چیزهایی را دارند که شما نگرانشان هستید، پس باید که دوست و یاور یکدیگر باشید. اگر بتوانید با استدلال منطقی، شواهد کافی و به ویژه با آمار و ارقام آن‌ها را متقاعد کنید که می‌توان با ایده‌ها و اندیشه‌های شما به هدف دست یافت آن‌ها هم جبهه شما می‌پیوندند.
دومین نوع مخالفت از سوی افراد، سازمان‌ها، شرکت‌ها یا موسساتی است که به نیازهای دیگران بی‌اعتنا هستند و فقط به فکر سود خویش یا حفظ قدرت خویشند. این‌ها برای آن که سودی به دست آورند یا قدرت خود را از دست ندهند حاضرند آب آشامیدنی مردم را آلوده کنند، انتخابات را دستکاری کنند و محموله‌های خوراک که برای نیاز فوری گرسنگان ارسال می‌شود را برای خود بردارند. وقتی با این نوع مخالفان سروکار دارید، باید قاعده کار را عوض کنید چون با خطر بزرگتری روبه‌رو هستید. ممکن است که باهمستان، یا سرزمین شما، در معرض خطری واقعی باشد و شما و همپیمانان شما یگانه کسانی باشید که می‌توانید در برابر تهدید از آن محافظت کنید. اگر مخالفان آماده‌اند که برای رسیدن به خواسته‌شان دست به هر کاری بزنند، شاید لازم باشد که شما هم راهکنش‌هایی اتخاذ کنید که کاربرد آن‌ها در شرایط دیگری و جز برای جلوگیری از وقوع یک فاجعه، غیراخلاقی محسوب شود (ناگفته نماند که بعضی از فیلسوفان اخلاق‌گرا شاید همین توجیه را نیز بجا ندانند و نپذیرند).
خلاصه
اگر پویشی ذی‌نفوذی را اداره می‌کنید، و به ویژه اگر طرف مخالف شما سازمانی بزرگ است یا نفوذ و قدرت فراوان دارد، باید هر کاری که می‌توانید انجام بدهید. با کمی تحقیق می‌توانید در مورد مخالفان خود به اطلاعاتی پی ببرید که بر قدرت شما در رویارویی با آن‌ها می‌افزاید، به شما امکان می‌دهد که از نقطه‌ضعف‌های آن‌ها بهره‌برداری کنید، موضع آن‌ها را خوب درک کنید و حتی شاید بتوانید با آن‌ها چانه‌زنی کنید. نتیجه نهایی این کار برای شما پویشی دقیق‌تر و سنجیده‌تر خواهد بود.