تقریباً هر کسی که کارش حول محور تأمین نیازهای باهمستان است، در مقطعی با یک معضل اخلاقی کوچک ولی آموزنده به نام «تراژدی عوام» سروکار خواهد داشت. این تمثیل با پیامدهای مصرف منابع متعلق به باهمستان توسط افراد ناآگاه مرتبط است. در این حکایت، گروهی گلهدار در اوقات مختلف سال گله خود را به قطعه زمینی میآورند که به باهمستان تعلق دارد؛ اما هر کدام از چوپانان از سر خودخواهی تنها به منافع گلهی خود میاندیشند و هیچیک در مورد منفعت خود زمین احساس مسئولیت نمیکنند. چرای بیش از حد در نهایت باعث مرگومیر گلهی همهی گلهداران میشود. اگر آنان با همکاری یکدیگر و به طور دستهجمعی مسئولیت مراقبت از زمین را میپذیرفتند، به سود همه بود.
«تراژدی عوام» واقعی همیشه این بوده که چه آسان میشد از این بلا اجتناب کرد. خطراتی که در حال حاضر سلامت محیط را تهدید میکنند مشابه زوال تدریجی اما قابل پیشبینیِ مرتع داستان ماست؛ ممکن است در اثر بیتوجهی و بیعملی ما ویرانی به بار آورند. به کارگیری روش PACE EH گامی است که تضمین میکند «تراژدی عوام»، به جای آنکه دریچهای به آیندهی حوزهی سلامت محیط زیست باشد، در حد یک حکایت آموزنده باقی بماند.
برگرفته از PACE EH در عمل: خلاصهای از ده باهمستان آزمایشی. NACCHO, 2002
سلامت باهمستان، تنها به معنای رهایی اغلب ساکنان باهمستان از بیماری نیست، بلکه دربرگیرندهی مشارکت باهمستان در ترویج رفتار و شرایط سالم، جلوگیری از بیماری و مصدومیت، و فراهمآوردن مراقبت سلامت برای همگان نیز هست. تعریف سازمان جهانی سلامت (WHO) از سلامتی عبارت است از: «وضعیتی از تندرستی کامل جسمی، ذهنی و اجتماعی، و نه صرفاً غیاب بیماری یا ناخوشی.»
با درنظرگرفتن این نگرش وسیع در رابطه با سلامت، باهمستانها نمیتوانند محیطی را که ساکنانش در آن زندگی، کار، و بازی میکنند، نادیده بگیرند. البته که، این محیطها باید طبیعت را نیز با همهی ویژگیهای جغرافیایی، اقلیمی، و گیاهان و حیوانات آن شامل شوند. اما آنها در عین حال شامل محیط مصنوعی هم هستند؛ ساختمانها، جادهها، و همهی ساختههای دست بشر در جهان مدرن که ما را احاطه کرده و نیز محیط اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی که ما در قالب باهمستانها و جوامع برای خود میسازیم.
وقتی که سلامت را از دیدگاه محیط زیست در نظر بگیرید، روشن میشود که مشکلات بسی فراتر از نگرانیهای معمولی بیشتر تأمینکنندگان سلامت است و میتواند به حوزههایی مانند برنامهریزی برای باهمستان، قانون محیط زیست، بومشناسی، حقوق بشر، مساوات، توسعهی اقتصادی، فنون ساختوساز، تغییرات آبوهوا، و الی آخر گسترش یابد. تقریباً هر باهمستانی دچار تعدادی دغدغهی زیستمحیطی از انواع مختلف است. یک باهمستان یا متولی سلامت یا سازمان سلامت عمومی آن چگونه میتواند مهمترین مشکل خود را تشخیص دهد و در عمل چه کاری میتواند انجام دهد؟
در این بخش، ما مختصات روند PACE EH را ارائه میکنیم که میتواند باهمستانها را یاری کند تا با مشارکت ، تصمیمات خوبی دربارهی مشکلات زیستمحیطی اتخاذ کنند. ما فرایند PACE EH و نحوهی کار این روش را توضیح میدهیم و میگوییم که چه وقت و چه کسی باید از آن استفاده کند و چگونه یک باهمستان میتواند با استفاده از این شیوهی ارزیابی، راهبرد سلامت محیط زیست خود را طراحی و اجرا کند.
PACE EH چیست؟
PACE EH (پروتکل ارزیابی مزیت باهمستان در سلامت محیط زیست) فرایندی برای ارزیابی و تحلیل سلامت محیط زیست در باهمستانها و برنامهریزی برای مقابله با تهدیدات و دستیابی به پیشرفت است. سپس این فرایند و شراکت حاصل از آن در باهمستان، مبنای ارزیابی مجدد و منظم و نیز توجه به سلامت محیط زیست قرار میگیرد.
PACE EH با همکاری انجمن ملی مقامات بهداشتی شهر و استان (NACCHO)، مرکز ملی سلامت محیط زیست (NCEH)، و مرکز کنترل بیماریها (CDC) در ایالات متحده، و با همراهی نمایندگان ایالتی، محلی و فدرال محیط زیست و مؤسسات و نهادهای سلامت ابداع شد. قبل از آنکه راهنمای PACE EH نوشته شود، ده باهمستان از آن به صورت آزمایشی استفاده کردند و از تجربیات آنها برای اصلاح نسخهی فعلی استفاده شد. بیشتر مطالب این بخش به طور مستقیم یا غیرمستقیم، برگرفته از این کتاب راهنماست.
هرچند این راهنما برای تسهیل روند کار، تعداد زیادی ابزار و توصیههای مختلف را ارائه کرده (که بسیاری از آنها در قسمت ابزار این بخش مطرح شدهاند)، اما در آن تاکید شده که ابزارها و توصیههای پیشنهادی در این راهنما صرفاً با این نیت عنوان شدهاند که در صورت مفیدبودن، باید از آنها استفاده کرد؛ اما در صورت لزوم باید آنها را به نفع ابزار محلی مناسبتر کنار گذاشت.
پروتکل ارزیابی بر اساس چهار اصل اساسی بنا شده است:
- ارزیابی سلامت محیط زیست با مشارکت اعضای باهمستان، کارکردهای اصلی سلامت عمومی را مورد حمایت قرار میدهد.
ده خدمات حیاتی سلامت عمومی، به صورت بخشی از یک بیانیهی توافقی صادرشده توسط خدمات سلامت عمومی و اولویتها و مدیران دولتی و مؤسسات سلامت ایالات متحده در سال ۱۹۹۴ مورد استفاده قرار گرفت:
۱. وضعیت سلامتی برای شناسایی مشکلات سلامت باهمستان را پایش کنید.
۲. مشکلات سلامت و خطراتی که سلامتی باهمستان را تهدید میکنند را تشخیص دهید و درباره آن تحقیق کنید.
۳. مردم را در رابطه با مشکلات سلامت آگاه کنید، آموزش دهید و مقتدر کنید.
۴. شرکای باهمستان را بسیج کنید تا مشکلات سلامت را شناسایی و حل کنند.
۵. سیاستها و طرحهایی را ابداع کنید که اقدامات مرتبط با سلامت افراد و باهمستان را پشتیبانی کنند.
۶. قوانین و مقرراتی را وضع کنید که حامی سلامتی و تضمینکنندهی ایمنی هستند.
۷. بین افراد و خدمات سلامت مورد نیاز ارتباط ایجاد کنید و تأمین مراقبت سلامت را در شرایطی که به طرق دیگر در دسترس نیستند تضمین کنید .
۸. نیروی کار سلامت عمومی و مراقبت فردی کارآمد را تضمین کنید.
۹. کارآیی، دسترسی، و کیفیت خدمات سلامت فردی و جمعی را ارزشیابی کنید.
۱۰. در مورد راهبردها و راه حلهای مبتکرانه برای مشکلات سلامت تحقیق کنید.
- تقویت قابلیتهای مدیریت در حوزهی سلامت محیط زیست، مقامات بهداشتی محلی را در تضمین سلامت باهمستان کارآمدتر میکند.
- همکاری باهمستان، سنگ زیربنای روند مفید ارزیابی سلامت محیط زیست و برنامهریزی موفقیتآمیز در باهمستان است.
- اصول عدالت زیست محیطی، به طور صریح یا ضمنی، شالودهی عملیات سلامت عمومی محلی و سلامت محیط است.
PACE EH طراحی شده تا به جستجوی باهمستانها برای یافتن و پاسخ سؤالات مرتبط با سلامت محیط زیست کمک کند:
- بین محیط زیست؛ یعنی جایی که افراد در آن زندگی، کار، و بازی میکنند، و سلامت و رفاه انسان چه رابطهای وجود دارد؟
- آیا در حال حاضر گروهی از افراد باهمستان در معرض خطر بیشتری از آثار مخرب محیط زیست هستند، یا این احتمال برای آنان وجود دارد، یا سهم نامتناسبی از این خطرات را دارند؟
- برای حفاظت از تندرستی انسان و سلامت محیط زیست چه کاری میتوان کرد؟
- اقدامات فعلی در رابطه با حفاظت از سلامتی در باهمستان، تا چه حد مناسب و مؤثر هستند؟
- منابع کلیدی محیط زیست در باهمستانها که باید حفظ شده و مورد حمایت قرار بگیرند، کدامند؟
PACE EH دربارهی روش مقابله با مشکلات سلامت محیط زیست، به عمد چیز زیادی نمیگوید و آن را بر عهدهی هر باهمستانی گذاشته است. مبنای این کار، یکی از اصول اساسی PACE EH است که میگوید: اعضای هر باهمستانی، محیط خود را بهتر میشناسند و باید در ارزیابی مشکلات سلامت محیط زیست و برنامهریزی برای مقابله با آنها، خود مشارکت داشته باشند. فرایند PACE EH قرار است از ابتدا، دربرگیرنده و مشارکتی باشد و همهی افراد باهمستان و نیز سازمانها و مؤسسات همهی بخشها را دخالت دهد.
فرض بر این است که نهاد یا هیئت هماهنگکننده توسط دپارتمان یا شورای سلامت عمومی محلی یا استانی ایجاد یک پیکرهی هماهنگ را برعهده میگیرد. هرچند این قطعاً معقول به نظر میرسد، شاید مواردی پیش آید که روند کار توسط شهروندان نگران یا آژانس دیگری آغاز شده باشد. در هر صورت، هدف، تشکیل شراکتی است بین گروه وسیعی از افراد (شامل افرادی که اغلب در این قبیل مباحثات جایی ندارند: مانند افراد کمدرآمد و اقلیتها یا کسانی که به زبان دیگران صحبت نمیکنند یا افراد صغیر)، سازمانها و نهادها.
PACE EH حول محور ۱۳ تکلیف طراحی شده است:
۱. ظرفیت باهمستان برای اجرای ارزیابی را تعیین کنید.
۲. باهمستان و ویژگیهای آن را تعریف کنید.
۳. تیم ارزیابی سلامت زیستمحیطی باهمستان را تشکیل دهید.
۴. اهداف ارزیابی را معین کنید.
۵. فهرست مشکلات سلامت زیست محیطی را بنویسید.
۶. مشکلات را با رویکرد چارچوب نظامها تحلیل کنید.
۷. شاخصهای مناسب سلامت زیستمحیطی باهمستان را تعیین کنید.
۸. استانداردها را انتخاب کنید.
۹. شرح مختصات مشکلات سلامت محیط زیست را تهیه کنید.
۱۰. مشکلات سلامت محیط زیست را ردهبندی کنید.
۱۱. اقدامات لازم را اولویتبندی کنید.
۱۲. نقشهی اقدام تهیه کنید.
۱۳. پیشرفت کار را ارزشیابی کرده و برای آینده برنامهریزی نمایید.
هر کدام از این موارد را با ذکر جزئیات در قسمت «روش کار» این بخش توضیح خواهیم داد.
هرچند این وظایف با ترتیب خاصی ذکر شدهاند، ولی طبق تأکید کتاب راهنما، هر باهمستانی با دیگران تفاوت دارد و بدین منوال، در برخی از موارد شاید یک باهمستان در آن واحد بر روی بیش از یک مورد کار کند یا از یکی به دیگری معطوف شود.
چرا باید از PACE EH استفاده کرد؟
- PACE EH فرایندی مشارکتی است. هدف این فرایند دخیلکردن همهی ذینفعان باهمستان تا حد ممکن است. مشارکتی از این نوع، نه تنها برای کسانی که از تصمیمات تیم ارزیابی سلامت زیستمحیطی باهمستان (CEHA) تأثیر میگیرند منصفانه است، بلکه دو امتیاز بزرگ دیگر هم دارد: اول اینکه از تجربیات و دانش طیف وسیعی از اعضای باهمستان استفاده میکند؛ به شکلی که به احتمال زیاد طرح نهایی، نیازهای واقعی اعضای باهمستان را به گونهای هدف میگیرد که منعکسکنندهی دغدغههای آنان باشد. دوم، این کار احساس تملک نسبت به نقشه راه را ترغیب میکند؛ چون این نقشه توسط گروهی طراحی شده که نمایندهی کل باهمستان است و برای این کار از ایدهها و دغدغههای اعضا استفاده شده است. اگر اعضای باهمستان در قبال برنامه احساس تملک داشته باشند، از آن حمایت کرده و برای موفقیت آن تلاش خواهند کرد.
- این فرایند تعداد زیادی از افراد و سازمانها را از بخشهای گوناگون گرد میآورد که شاید بسیاری از آنان در حالت معمول با هم تماسی نداشته باشند. این امر، همکاری آینده در بسیاری از موارد را پایهگذاری میکند و هماهنگی خدمات و اقدامات را به مراتب آسانتر خواهد کرد.
- PACE EH نسبت به سلامتی نگاهی باهمستان محور دارد. سازمان جهانی سلامت (WHO) و مرکز مقابله با بیماریها (CDC) و سایر سازمانها مدتهاست که میدانند تشکیل یک باهمستان سالم، بسته به این است که کلیَت آن را در نظر بگیریم. دسترسیداشتن به مراقبت سلامت و کیفیت آن تنها یکی از عوامل فراوانی است که به شکلگرفتن آن کمک میکند. نگرش PACE EH، به هر تعداد از این عوامل که ممکن باشد میپردازد.
- سازمان جهانی سلامت در سال ۱۹۸۵ در آنچه که به منشور اتاوا شهرت یافت، چنین اعلام کرد: یک باهمستان بهراستی سالم، برای ساکنان خود صلح، تحصیلات، غذا، درآمد، زیستبوم باثبات، منابع پایدار، عدالت اجتماعی، و مساوات فراهم میکند.
- PACE EH انعطافپذیر است. این فرایند نه تنها اجازه میدهد، بلکه مستلزم آن است که باهمستان اهداف خود را تعیین کند، تصمیم بگیرد که در چه زمینهای میخواهد فعالیت کند، و قصد دارد چگونه به آن هدف برسد. PACE EH فرض را بر این میگذارد که باهمستانها با یکدیگر تفاوت دارند و لازم است هر یک ویژگی و نیاز منحصربهفرد خود را در نظر بگیرند تا تحولاتی واقعی و پایدار ایجاد کنند.
- این فرایند به توانمندسازی باهمستانها در جهت شناسایی و بهرهگیری از منابع خود کمک میکند و به آنها کمک میکند تا درک کنند چه تعداد سرمایه در اختیار دارند و چگونه میتوانند سلامتی محیط زیست و سایر مشکلات را حل کنند و، بدین ترتیب، کنترل را به دست باهمستانها میدهد. ضمناً این فرایند با کنار هم قراردادن همهی سازمانها، افراد، مؤسسات، و نهادها، یک منبع (یک شبکهی پیوسته و مشارکتی) تولید میکند که برای حفظ تغییرات و مقابله با بسیاری از سایر مشکلات باهمستان میتوان آن را بارها و بارها فعال کرد.
- PACE EH به محیط زیست نگاهی شمولگرا دارد و اجازه میدهد باهمستان محیط زیست را به هر وسعتی که نیاز دارد تعریف کند تا پیشینهای کامل از مشکلات آن به دست آورد. بدین ترتیب، سلامت محیط زیست میتواند شامل مشکلاتی از قبیل خشونت و مواد مخدر باشد که میتوانند مستقیماً مشکلات جسمی به بار آورند، یا نبود حملونقل که میتواند مانع مراودات اجتماعی شود که ثابت شده یکی از مزایای سلامتی است.
- PACE EH پروفایل محیط زیست را تا حد بنیان و زمینهی سلامت باهمستان ارتقا میدهد. کسانی که در فرایند PACE EH دخیل هستند، بهویژه افرادی که در حوزههای ظریفتر تجربه داشتهاند، میتوانند اصطلاح «محیط زیست» و خود محیط زیست باهمستان را به طریق دیگری ببینند. به طریق اولی، فعالیتهایی که توسط PACE EH بنیان گذاشته شدهاند، میتوانند اطلاعات باهمستان را دربارهی اهمیت محیط زیست در امر سلامت و معنای سلامت زیستمحیطی بالا ببرند.
- PACE EH با کمک تیم CEHA و گروههای همکار، مدیریت و ارتباطات را برای ابتکارات و رسیدگی به مشکلات ایجاد میکند؛ خواه با سلامتی مرتبط باشند یا نه.
- ساختار این فرایند طوری بنا شده که همهی شرکتکنندگان را، به جای مشکلات خودشان، بر باهمستان و مشکلات آن متمرکز نگاه دارد و به طور اخص توصیههایی را ارائه میدهد تا مانع شود که یکی از شرکا، به قیمت مشکلاتی که برای باهمستان به همان اندازه یا بیشتر اهمیت دارند، دستور کار خود را به پیش ببرد.
- PACE EH مشکلات محیط زیست را در چارچوب سیستمها بررسی میکند. با در نظر گرفتن همه عوامل دخیل در یک مشکل و تحلیل نحوه تقابل آنها، تیم CEHA به احتمال بیشتر به علل اصلی میرسد و بهطور مؤثر با مشکلات دستوپنجه نرم کرده یا اصلاحاتی را ایجاد میکند. رویکرد سیستمها باهمستانها را یاری میکند تا نقاط فشار سیستم را پیدا کرده و هدف قرار دهند؛ یعنی نقاطی که گاهی با یک عمل نسبتاً ساده کل سیستم میتواند عوض شود؛ به جای آنکه صرفاً با عوارض یک مشکل برخورد شود.
- فرایند PACE EH به دلیل ساختاری که دارد به احتمال زیاد تأثیر عمیقی بر سلامتی باهمستان خواهد گذاشت. این فرایند با طبیعت مشارکتی و کلنگری به باهمستان و رویکرد سیستمها، و نگاهش به محیط زیست به عنوان بستری برای باهمستانی سالم، بیش از فرایندی که تمرکز محدودی دارد میتواند به پیشرفتهای چشمگیری در سلامت محیط زیست باهمستان منتهی شود.
چه کسانی در فرایند PACE EH دخیل خواهند بود؟
هر طور که باهمستان را تعریف کنیم، ارزیابی سلامت محیط زیست بناست که برای همهی اهالی باهمستان سودمند باشد. بسته به شرایط، PACE EH ممکن است کل باهمستان یا منطقه یا محلهای خاص، یا جمعیتی خاص را هدف بگیرد … احتمالات بسیار زیادی وجود دارد. مورد هر چه که باشد، همهی ذینفعان باید به شکلی در فرایند مشارکت داشته باشند؛ در تیم CEHA نماینده داشته باشند، بین کارگروهها یا کمیتههای فرعی، یا به عنوان بخشی از جمعآوری دادهها و انتخاب مشکلات مورد مشورت قرار گیرند.
ذینفعان شامل افرادی هستند که شاید مشکلات سلامت محیط زیست مستقیم یا غیرمستقیم بر آنان تأثیر گذاشته باشد، کسانی که برای این افراد خدماتی فراهم میکنند یا به آنان نیاز دارند، کسانی که شاید از آنان خواسته شود اقداماتی را انجام دهند تا مشکلات محیط زیست را هدف بگیرند؛ کنشگران و مروجین دغدغهمند در باهمستان، و سیاستگذاران و سایر مقامات که برای تغییر در قانون و مقرراتی که بتواند تأثیری مثبت یا منفی بر سلامت محیط زیست داشته باشند، قدرت لازم را دارند.
افرادی که از مشکلات مرتبط با سلامت محیط زیست آسیب میبینند:
- گروههای آسیبپذیر، بهویژه آنان که شاید قربانی تبعیض زیستمحیطی شده باشند (مثلاً مستأجران خانههای قشر کمدرآمد که در یک محلهی صنعتی ساخته شدهاند).
- افرادی که مشکل تنفسی یا بیماری دیگری دارند که محیط زیست در آن تأثیر داشته باشد.
- کارگران در کارهای خطرناک یا ناسالم.
در واقع مشکلات مرتبط با سلامت محیط زیست بر همه تأثیر میگذارد، اما این تأثیرات عموماً به علت فقر یا تبعیض در برخی از گروهها بیشتر است چراکه آنان کنترل کمتری بر قرارگرفتن در معرض خطرات و فرصت کمتری برای فعالیتها و رفتارهای سالم دارند. محلات کمدرآمد و اقلیتها اغلب آخرین افرادی هستند که خدمات دریافت میکنند و مشکلات جسمی یا اجتماعی این محلات مورد غفلت واقع میشود. کسانی که آسم یا بیماری تنفسی دیگری دارند، دستخوش کیفیت هوا هستند که شاید در همهجا بد باشد؛ نه فقط در منطقهی آنان. کارگران بعضی از صنایع یا کارگاهها شاید از ترس اینکه مبادا کار خود را از دست بدهند، ناچار شوند شرایط ناسالم یا خطرناک را تحمل کنند. اینها و سایر گروههای آسیبپذیر با شرکت در فرایند PACE EH میتوانند در تغییر شرایط خود قدرت اظهار نظر و قدری کنترل داشته باشند.
افرادی که به طور غیرمستقیم تحت تأثیر مشکلات سلامت محیط زیست قرار میگیرند:
- صاحبخانهها که شاید مسئول زدودن خطرات زیستمحیطی، مانند رنگ سربدار، از ساختمان یا زمین باشند.
- صاحبان مشاغل که شاید ناچار به ایجاد تغییر در استفاده از محصولات یا روشها باشند.
افراد و سازمانهایی که به جمعیتهای آسیبدیده خدماترسانی میکنند.
- متخصصان و نهادهای سلامت.
- سازمانهای خدمات انسانی.
- آموزگاران و مدارس.
- خدمات دولتی مانند پلیس، آتشنشانی، اورژانس.
دولت
- آژانسها و مقامات فدرال، ایالتی، و محلی؛ از جمله، وزارت فواید عامه و مشابه آن.
- مؤسسات سلامت عمومی؛ مانند وزارت بهداشت ایالتی، فدرال، یا بخش ادارهی سلامت محلی.
مروجان و گروههای باهمستان
- سازمانهای محیط زیست
- کنشگران باهمستان
- باهمستانهای مذهبی
سایرین که منافعی دارند
- تجارت و صنعت
- بخش نیروی انسانی
- افرادی که در حوزههای مرتبط دارای تخصصی هستند؛ مانند دانشمندان، استادان دانشگاه، پژوهشگران، دانشجویان، حرفهها.
این فهرست کامل نیست و قصد هم این نیست که بگوییم همهی این گروهها لزوماً باید در هر فرایند معین PACE EH دخالت داشته باشند. این به باهمستان، شرایط، مشکلات، و جمعیت آسیبدیده بستگی دارد. یکی از مزیتهای PACE EH این است که برای هر باهمستانی فرصت تصمیمگیری فراهم میکند تا تعیین کنند که چه کسی باید دخیل باشد و چگونه.
چه وقت باید از PACE EH استفاده کنید؟
PACE EH مدلی است که میتواند و باید در هر زمانی مورد استفاده قرار گیرد؛ اما موقعیتهای خاصی هستند که این مدل به طور اخص گزینهی مناسبی است.
- هنگامی که باهمستان بهسرعت در حال توسعه است. رشد سریع میتواند برای کیفیت هوا و آب، زیستگاه جانوران، بهرهبرداری از زمین، تولید محصولات غذایی، فضای باز، بهای مسکن و میزان دسترسی به آن، اقتصاد محلی و بسیاری دیگر از حوزهها که بر سلامت محیط زیست تأثیرگذارند، پیامدهایی داشته باشد. با کمک فرایند PACE EH میتوان تأثیرات رشد سریع را کاهش داد و ساختوساز و بهرهبرداری از زمین سالمتری را ترغیب کرد.
- وقتی که یک ساختوساز تجاری یا مسکونی به پیشنهاد گذاشته میشود. PACE EH میتواند به باهمستان کمک کند تا مشکلات جاری را درک کرده و ارزیابی کند که پیشنهاد ساختوساز مطرحشده چه تاثیراتی بر آنها خواهد داشت، و به سازنده کمک کند راههایی را پیدا کند تا پروژهاش با محیط زیست سازگارتر شود.
- وقتی صنعت جدیدی وارد منطقه میشود. بیشتر صنایع، حتی اگر دارای کمترین تأثیرات باشند، پیامدهای زیستمحیطی خواهند داشت. شاید بر بخش مسکن یا خدمات فشاری وارد آورد، چون افراد بیشتری به باهمستان نقل مکان خواهند کرد، یا در فضاهای موجود ساختوساز کنند. کشاورزی، به خاطر جریان خروجی کودها از مزارع و کپههای کود حیوانی و مخازن، میتواند باعث آلودگی مقادیر عظیمی از آب شود. باهمستان میتواند با کمک PACE EH آثار تخریبی احتمالی بر محیط زیست را درک کرده و مترصد برنامهریزی برای مقابله با آنها باشد.
- وقتی تغییراتی پیشنهاد میشوند که شاید بر طبیعت تأثیرگذار باشند. ساختوساز یا صنعتی که در بالا اشاره شد، میتواند در این ردیف قرار گیرد؛ اما همین در مورد راهسازی و تعمیر راهها، عملیات چوببری، معدن، سدسازی، و حتی منابع «سبز» مانند مزارع باد و صفحههای خورشیدی صدق میکند.
- هنگامی که نوعی بیماری مرتبط با محیط زیست شیوع پیدا میکند یا سلامتی باهمستان ظاهراً در حال افول است. عوامل زیستمحیطی دخیل در تغییرات در سلامتی ممکن است شامل قابلیت منطقه برای جذب گروه متخصصان طبی باشد یا شرایط اقتصادی، آلودگی، شیوع بیماریها یا ناقلان تازه، تغییر در رژیم غذایی، یا تعداد بیشماری از سایر عوامل. با کمک PACE EH میتوان علل را شناسایی و اولویتبندی کرد و یک باهمستان سالم ایجاد نمود.
ناقلان موجودات زندهای هستند که بیماریها را منتشر میکنند. مثلاً پشه ناقل مالاریاست، چون میتواند به انگلی که عامل اصلی بیماری است آلوده شود.
چگونه باید از PACE EH استفاده کرد؟
قسمت اعظم این بخش، برگرفته از کتاب PACE EH راهنمای مقامات سلامت محلی است، که ابتدا در سال ۲۰۰۰ منتشر و در سال ۲۰۰۸ تجدید چاپ شد. فایل پیدیاف این کتاب به صورت رایگان موجود است و یا با پرداخت مبلغی میتوان آن را از سایت NACCHO خریداری کرد.
۱۳ تکلیفی که جوهر اصلی PACE EH را میسازند، این فرایند را تشکیل میدهند. ما به نوبت به هر کدام از آنها نگاهی خواهیم داشت، ولی ابتدا دو ملاحظهی پیش از فرایند داریم: راهاندازی فرایند و مقابله با بیاعتمادی یا احساس بدی که دیرپا است.
راهاندازی فرایند
همانطور که قبلاً گفته شد، یکی از فرضیات اصلی در پس PACE EH این است که مؤسسهی محلی یا استانی سلامت باید مدیریت جلسات را به عهده بگیرد و این البته معمولاً صادق است. اما شاید شرایطی پیش بیاید که مؤسسهی سلامت دولتی نمیتواند یا نمیخواهد پا پیش بگذارد؛ شاید گرفتاری مالی، یا تعهدات زیاد، یا کمبود نیروی انسانی داشته باشد. مقامات دولتی سلامت شاید مایل به واگذاری کنترل به باهمستان نباشند، شاید از نظر آنان سلامت محیط زیست در اولویت نباشد، یا شاید به باور آنان ارزیابی میزان سلامت محیط زیست جنجالآفرین باشد، یا شاید به سایر برنامههای ضروری لطمه بزند. خط مشی و اقدامات مرتبط با سلامت عمومی هم گاهی ابزار دست فشارهای سیاسی یا اقتصادی میشوند که میتواند مانعی برای ارزیابی باشد.
در هر یک از این شرایط، شاید لازم باشد برگزارکنندهی دیگری قدم پیش بگذارد. ممکن است سازمان یا ائتلافی از درون باهمستان، یک تأمینکنندهی سلامت باهمستان (یک کلینیک رایگان، یک بیمارستان مستقل)، یک گروه طرفدار محیط زیست، یا حتی یک فرد مصمم و آگاه باشد؛ اینها تنها بخشی از احتمالات هستند. تنها پیشنیاز لازم، تعهد به سلامت محیط زیست و فلسفهی زیربنایی PACE EH و توانایی جمعکردن همهی ذینفعان ضروری برای شرکت در فرایند است … که ما را به مسئلهی پیش از فرایند دوم میرساند.
مقابله با بیاعتمادی یا احساس بد دیرپا
اگر بیاعتمادی نسبت به مدیر جلسات، آژانس سلامت عمومی، یا بیاعتمادی کلی یا احساسی بد در میان برخی از سازمانها یا افرادی که لازم است دخیل باشند وجود داشته باشد چطور؟ در صورتی که چنین باشد فرایند PACE EH باهمستان، بدون مقدار کافی تلاش مقدماتی احتمال موفقیت ندارد. باید روابطی برقرار یا ترمیم شوند، باید اعتماد شکل بگیرد. متقاعدکردن به همکاری، در مورد سازمانها یا افرادی که سابقهی بدی از هم دارند، بسیار دشوارتر است از متقاعدکردن آنهایی که یکدیگر را اصلاً نمیشناسند.
وقتی که مدیر جلسات فرایند را شروع کرده و توانست در صورت لزوم فضایی ایجاد کند که همکاری بین ذینفعان امکانپذیر باشد، کار بر روی ۱۳ تکلیف شروع میشود.
یک پرسش: اولین تکلیف چه باید باشد؟ کتاب راهنما اولین تکلیف را تعیین ظرفیت باهمستان معرفی میکند، اما به نظر میرسد میتواند به جای آن، تشکیل یک تیم برنامهریزی جامع یا حداقل یک نهاد نظارتی برای فرایند ارزیابی سلامت محیطی باشد. بدون تردید اگر ادارهی سلامت عمومی دو تکلیف اول را پیش از جمعآوری یک تیم بر عهده بگیرد، بسیار کارآمدتر خواهد بود. ولی اگر باهمستان از ابتدا بهوضوح مشارکت داشته باشد، حس تملک در باهمستان و اعتماد بسیار عمیقتر خواهد بود و بخشهای بعدی فرایند آسانتر خواهد شد. با درنظرداشتن این نکته، وظایف را به ترتیبی که در کتاب راهنما ذکر شده بررسی میکنیم.
تکلیف ۱: تعیین ظرفیت باهمستان برای اجرای ارزیابی
اولین کار این است که تعیین کنیم برای اجرای ارزیابی به چه منابعی نیاز داریم، و آیا باهمستان آن منابع را در اختیار دارد یا میتواند آنها را تأمین کند؟
منابع، مهارتها، و ظرفیتهای مورد نیاز برای ارزیابی را مشخص کنید. منابع ضروری برای هر اقدامی در باهمستان عموماً عبارتند از پول، نفر، زمان، و انواع مهارتهای فنی. مقدار منابع مالی، تعداد افراد، و نوع مهارتهای فنی در انطباق با نیازهای باهمستان تغییر میکند. زمان هم به کل مدتی اشاره دارد که ارزیابی طول میکشد و میتواند تا یک یا دو سال باشد، و دیگری مدتی زمانی است که سازمانها و افراد دخیل میتوانند صرف طراحی و اجرای برنامهی بهبود سلامت محیط زیست کنند.
بر اساس کتاب راهنما، مهارتها و ظرفیتهای مورد نیاز شامل این موارد است:
- بسیج باهمستان
- مدیریت کیفی دادهها
- تشکیل ائتلاف
- مدیریت
- ارتباطات
- دعوت از عموم
- برنامهریزی راهبردی
- مدیریت زمان و پروژه
- روششناسی نظرسنجی
- جمعآوری و تحلیل دادهها
- فرایند گروهی
- همهگیرشناسی
- دسترسی به پشتیبانی فنی
- روابط عمومی و بازاریابی
- دانش سیاسی
منابع، مهارتها و ظرفیتهای موجود را مشخص کنید. مدیر جلسات یا آژانس رهبری، آژانس سلامت عمومی یا دیگری، باید قدرت داخلی برای هماهنگی و مدیریت ارزیابی را داشته باشد، حاضر باشد کنترل را واگذار کند، و روابط خارجی با سازمانها و جامعه را داشته باشد؛ این ویژگیها قابلیتی را به مدیر میدهد تا گروه برنامهریزی شامل همهی دستاندرکاران لازم را تشکیل دهد.علاوهبراین، باید منابع باهمستان را شناسایی کنید: ساختمانها، سازمانها، نهادها، افراد، امکانات، رسانهها. احتمالاً در هر یک از اینها و سایر حوزههای باهمستان داراییهایی وجود دارد؛ یافتن و بهرهبرداری از آنها با کمک نقشهبرداری یا سایر ابزارها امری حیاتی است.
فرصت های همکاری را بررسی کنید. سؤال بعدی این است که آیا آژانس مسئول مدیریت، روابط لازم برای همکاری حقیقی باهمستان را ایجاد کرده یا میتواند بکند؟ برای درک و رسیدگی به فاصلهی بین سازمانها یا اختلافات موجود در باهمستان باید تلاشهایی صورت گیرد تا کوششهای مشارکتی شانس خوبی برای موفقیت داشته باشد.
توانایی اجرای ارزیابی را تعیین کنید. در این مقطع باید روشن باشد که برای اجرای فرایند PACE EH منابع محلی وجود دارند یا نه. اگر نه، درگیرشدن با فرایند شاید بتواند به افزایش و تحکیم آنها کمک کند؛ هرچند در این شرایط احتمالاً کار ارزیابی طولانیتر خواهد شد.
تکلیف ۲: باهمستان را تعریف و مشخص کنید
قدم بعدی این است که به باهمستانی که در آن ارزیابی را اجرا میکنید، نگاهی دقیق بیاندازید.
باهمستان را تعریف کنید. باهمستان معانی زیادی دارد. این عنوان اغلب اوقات به یک منطقهی جغرافیایی با مرزهای معین اشاره دارد که میتواند یک شهر بزرگ، شهر کوچک، محله، بخش یا منطقهی روستایی باشد؛ ولی در عین حال، میتواند به گروهی از مردم اشاره داشته باشد که در چیزی مهم و قابل شناسایی مانند فرهنگ، نژاد، قوم، طبقه، زبان، حرفه، یا حتی زیستبوم یا حوزهی آبخیز، وجه مشترک دارند.
ارزیابی PACE EH به چه کسی کمک میکند؟ باید تعیین کنید که مرزهای جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی، یا سیاسی باهمستان شما دقیقاً کجا و شامل چه چیزها و چه افرادی هستند.
ویژگی های باهمستان مانند ترکیب، سازمان و رهبری را تعیین کنید. باهمستان مجموعهای است با ویژگیهای جمعیتی (سن، جنس، نژاد و غیره)، دادههای سلامت ، آمار اجتماعی اقتصادی، ویژگیهای فیزیکی (ساخت و طبیعت)، وضع تحصیلات، زبان، فرهنگ، مذهب، کارفرمایان اصلی، و از این قبیل. اطلاعات کلیدی دیگر با تاریخچه و شرایط فعلی باهمستان، مدیران رسمی و غیررسمی آن، درگیریها،اینکه چه کسی در تصمیمگیری نفوذ دارد و چگونه، مرتبط هستند.
تعریف باهمستان را بر اساس نیاز اصلاح کنید. با تغییر شرایط و گذر زمان، باید در تعریف خود از باهمستان تجدید نظر کنید؛ طوری که کماکان بیانگر واقعیت بوده و در آن افراط یا تفریط وجود نداشته باشد.
تکلیف ۳: یک تیم ارزیابی سلامت زیستمحیطی باهمستان محور تشکیل دهید
اطلاعاتی که در دو مرحلهی اول جمعآوری کردید باید به شما بگوید که چه کسانی باید عضو تیم CEHA باشند.
انتظاراتی را که از اعضای تیم دارید، بهروشنی بیان کنید. نقشها، مسئولیتها و حقوق اعضای تیم باید بهدقت تبیین شود. افراد و سازمانها، با رعایت وضوح و روشنی برای پیوستن به تیم تصمیم بگیرند و از سوءتفاهمات آینده پیشگیری کنند.
برای کمک به طراحی و اجرای ارزیابی، افرادی را شناسایی و دعوت کنید. تیم باید نمایندهی چند بخش باشد. (به قسمت «چه کسی …؟» این بخش در بالا، برای مثال افراد و گروههایی که ممکن است شامل شوند، مراجعه کنید.) ترکیب آن هم باید منعکسکنندهی تنوع و ترکیب باهمستان باشد؛ از جمله، تا حدی که ممکن است، جوانان، افراد مسن، زنان، اعضای گروههای نژادی، قومی، فرهنگی، اقلیتهای زبانی، افراد متعلق به همهی سطوح اجتماعی اقتصادی و غیره را در بر بگیرد.
ساختار حاکم، ساختار تصمیمگیری و مقررات را معین کنید. تیم چگونه عمل خواهد کرد؟ بهترین پاسخ به این سؤال معمولاً توسط خود تیم در همان ابتدای فرایند داده میشود. اینکه آیا یک رئیس وجود خواهد داشت و او چه کسی خواهد بود، کار چگونه انجام خواهد شد و چه کسی آن را انجام خواهد داد، برنامهی جلسات و تعیین دستور کار، آیا کمیتههای فرعی وجود خواهد داشت و چه کسانی در آنها خواهند بود و چه ساختاری خواهند داشت، منابع از کجا تأمین میشوند، چه کسی مسئول پیگیری آنها خواهد بود، مقررات اصلی برای فعالیتهای تیم (به عنوان مثال، مشارکت فعال، برخورد با ایدهها به جای افراد، استفادهی سازنده از تضاد، گوشدادن فعال، احترام به نظرات دیگران، و غیره)؛ همهی این موارد و موارد دیگر سؤالاتی هستند که باید در همان ابتدا توسط تیم مورد بررسی قرار گیرند تا کار در فضایی از انتظارات روشن و اعتماد پیش رود.
تکلیف ۴: اهداف اصلی، اهداف فرعی و دامنهی ارزیابی را تعریف کنید
شرکتدادن جامعه در این کار، حمایت از این روند را تحکیم خواهد کرد.
اهداف اصلی و فرعی ارزیابی را تعیین کنید. اهداف اصلی، آنچه را که مایلید در نهایت انجام دهید، توصیف میکنند. اهداف فرعی توضیح میدهند که برای رسیدن به اهداف اصلی باید چه کاری انجام دهید و اغلب ممکن است دارای ضرب الاجل باشند.
دورنمایی را که این فرایند را هدایت میکند، تشریح کنید. برای ایجاد حس تملک در باهمستان، جامعه باید در ارائهی تعریف دورنمای فرایند مشارکت داشته باشد. این شاید به معنی بهروزبودن است در حالی که گروه دیگری پیشنویس بیانیهی دورنما را تهیه میکند، یا شاید بدان معنا باشد که باهمستان مستقیماً در آفرینش دورنما یا اصلاح بیانیهای که تیم CEHA در اختیارش میگذارد، سهیم است (به واسطهی جلسات عمومی، نظرسنجی، یا وسایل دیگر).
دامنهی مسائلی که باید در ارزیابی به آنها پرداخته شود را شرح دهید. این فرایندی است که با آن تعیین میکنید در «سلامت محیط زیست» چه چیزی شامل باهمستان شما میشود یا نمیشود. کتاب راهنما نمودار مفیدی را به گروه ارائه میدهد تا در مورد این موضوع فکر کند:
اندازه و جای دایره باید (اغلب بسیار زیاد) از باهمستانی به باهمستان دیگر متفاوت باشد؛ بسته به اینکه هر یک از آنها مشکلات و نیازهای زیستمحیطی خود را چگونه میبینند. یک باهمستان روستایی ممکن است بسیار نگران حفظ فضای باز و زیستبوم خود باشد؛ در حالی که، یک باهمستان شهری شاید بیشتر نگران منابع نقطهای خاص از آلودگی یا کاهش محرکهای آسم باشد. دامنهی موضوعات به شرایط باهمستان، منابع موجود، و روشی بستگی دارد که باهمستان برای تعریف سلامت محیط انتخاب میکند.
اصطلاحات کلیدی را تعریف کنید. «سلامت»، «محیط زیست» و «سلامت زیستمحیطی» ممکن است برای باهمستانهای مختلف، معانی متفاوتی داشته باشند. لازم است که اعضای تیم CEHA (و باهمستان) در مورد این تعاریف و سایر اصطلاحات مرتبط به توافق برسند. این تعارف نه تنها برای مشخصکردن دامنهی ارزیابی سلامت محیط زیست، بلکه برای رسیدگی به نیازهای محیط زیست در آینده ضروری هستند. ممکن است با تغییر باهمستان و اولویتهای آن، تعاریف هم تغییر کنند و احتمالاً باید حداقل به طور سالیانه مورد بازبینی قرار گیرند.
تکلیف ۵: تهیهی فهرستی از مشکلات سلامت محیط زیست
با این تکلیف، کار کمکم مشخصتر میشود: باهمستان واقعاً به چه چیز توجه دارد و تلاش آن بر روی چه چیزی متمرکز خواهد بود؟
ارزیابی و روش(های) گردآوری داده انتخاب کنید. به گفتهی کتاب راهنما، «ارزیابی باهمستان، پروژهی تحقیقاتی و تلاشی همزمان برای درگیرکردن جامعه پیرامون مسائل سلامت محیط زیست است. بنابراین، فرایند جمعآوری اطلاعات در مورد دغدغههای باهمستان باید چیزی بیش از تکیه بر دانش موجود بوده و اطلاعات اضافی مختص باهمستان هم جمعآوری شوند. همچنین باید درک باهمستان از پروژه را تقویت کرده و فرصتهایی را برای مشارکت آن فراهم کند.»
تعمیم منطقی این بیانیه به معنی راهاندازی یک پروژهی اقدام پژوهی مشارکتی است که در آن بعضی یا اکثر دادهها، نه تنها توسط اعضای باهمستان تهیه، بلکه جمعآوری نیز میشوند. این رویکرد مزایای زیادی دارد؛ از جمله، مشارکت باهمستان و حس مالکیت، درجهی بالاتری از پذیرش از سوی مردم در برخورد با کسانی که میشناسند یا میتوانند با آنان همذاتپنداری کنند، و اطمینان اعضای باهمستان از معتمدبودن اطلاعدهندگان، تاریخچهی باهمستان، و مسائلی که عمیقاً بر باهمستان تاثیر میگذارند.
روشهای مختلفی برای جمعآوری دادهها وجود دارد: نظرسنجیهای کتبی یا شفاهی، مصاحبههای فردی و یا گروهی رسمی یا غیررسمی، گردهمآییهای باهمستان، گروههای تمرکز و حتی مشاهدهی مستقیم. جمعآوری دادهها میتواند دارای ساختاری رسمی یا غیررسمی باشد، میتواند بر روشهای کمی یا کیفی تمرکز کند، یا روشهای مختلف را تلفیق کند. آنچه انتخاب میکنید به منابع شما (نظرسنجیهای تصادفی رسمی معمولاً توسط مشاوران انجام شده و ممکن است بسیار گران باشند)، ماهیت باهمستان شما و ترجیحات تیم CEHA بستگی دارد.
جمعآوری دادهها در مورد دغدغههای باهمستان. برای جمعآوری دادهها در مورد آنچه که باهمستان بهعنوان مسائل محیط زیست در نظر میگیرد، از روشها و محققانی که انتخاب کردهاید، استفاده کنید.
دادههای مرتبط با دانش، رویکردها، رفتارها و ادراکات باهمستان را جمعآوری کنید. برای درک دغدغههای باهمستان، باید این را هم بدانیم که اعضای باهمستان چه چیزهایی را میدانند یا نمیدانند و یا مایلند دربارهی وضعیت سلامت محیط بدانند، نگرش آنان در مورد سلامت محیط و خطرات سلامت چیست، کدام رفتارها میتوانند آنان یا دیگران را در معرض تهدید سلامت محیط قرار دهند یا از آنان محافظت کنند، و در رابطه با خطر ناشی از مشکلات مختلف محیط زیست چه برداشتهایی دارند.
تلقی ما از خطر، اغلب بر اساس عواملی است که ارتباط چندانی با خطر واقعی ندارند. مردم اغلب به گزارشهای مهیج رسانهها یا رویدادهای چشمگیر، بیشتر از رویدادهای روزمره واکنش نشان میدهند. بدین ترتیب، شاید شهروندان تصور کنند که خطر قربانی جرایمشدن به شکلی فزاینده آنان را تهدید میکند؛ حتی در زمانی که جرایم به طور چشمگیری کاهش مییابند. این به دلیل نحوهی گزارش جرایم خشونتآمیز، یا به دلیل تجربیات یکی از آشنایان، یا ترس است.
فهرستی قابل مدیریت از مشکلات تهیه کنید. هر باهمستانی ممکن است دارای انبوهی از مشکلات بالقوهی مرتبط با سلامت محیط زیست باشد. کتاب راهنما توصیه میکند که به منظور تقلیل اقلام فهرست به عددی معقول، در مورد هر احتمال سؤالات دقیقی بپرسید:
- آیا موضوع در محدودهی مورد نظر ارزیابی قرار میگیرد؟
- آیا موضوع نشاندهندهی رابطهی بین محیط زیست و سلامت انسان است؟
- آیا این یک نگرانی محلی است؟
- آیا این موضوعی بود که اکثریت قابل توجهی از مردم آن را شناسایی کردند؟
- آیا در سایر اطلاعات باهمستان، این موضوع تأیید میشود؟
تکلیف ۶. مسئله را با کمک چارچوب سیستمها تحلیل کنید
نظریهی سیستمها فرض را بر این میگذارد که هیچ مشکلی بدون معلول وجود ندارد. هر مشکلی هم توسط یک سیستم بسیار بزرگتر ایجاد میشود و هم ساختار مییابد. این شامل بستری است که مشکل در آن بستر وجود دارد ( شامل بستر فیزیکی، جغرافیایی، اجتماعی، و غیره) و عوامل و شرایطی مانند اقلیم، رفتارها، و سیاستهایی که اثرات آن را افزایش یا کاهش میدهند، افرادی که از آن آسیب می بینند و از آن سود می برند، نگرشهای باهمستان در مورد آن، علمی که آن را ممکن می کند یا می تواند آن را تغییر دهد. اینها چند موردی هستند که در شکلگیری و ساختار مشکل نقش دارند. «در این چارچوب ، وضعیت سلامت محیط به واسطهی ارتباط عوامل مؤثر، از جمله تصمیمگیریها در مورد خط مشی عمومی و رفتارهای فردی، با عواملی توصیف میشود که توضیح میدهند جمعیتهای آسیبدیده چگونه و در کجا در معرض عوامل و شرایط زیستمحیطی و نیز آن دسته از عوامل حفاظت از سلامت عمومی قرار گرفتهاند که توسط افراد یا باهمستانها اجرا شده و منعکسکنندهی ظرفیت جمعی برای مقابله با مشکلات زیستمحیطی هستند.» (کتاب راهنما، صفحهی ۲۹):
چارچوب را درک کنید. برای استفادهی مؤثر از این چارچوب ، باید بدانیم عناصر آن به چه چیزهایی اشاره دارند، چگونه با هم چفت میشوند، و بر یکدیگر تأثیر میگذارند. از کتاب راهنما:
- عوامل مؤثر، فعالیتها، هنجارها یا رفتارهای باهمستان یا افراد هستند که بر شرایط محیطی تأثیر میگذارند یا افراد را در معرض خطر بالقوه قرار میدهند.
- عوامل و شرایط محیطی مواد شیمیایی، عوامل بیولوژیک، تشعشعات و سایر شرایط فیزیکی در محیط مصنوعی یا طبیعی هستند که ممکن است با سلامت انسان، کیفیت محیط یا کیفیت زندگی مرتبط باشند.
- عوامل آلودهسازی توضیح میدهند که مردم چگونه و کجا در معرض عوامل یا شرایطی قرار میگیرند که به طور بالقوه خطرناک هستند؛ از جمله، محل مواجهه، فعالیتهایی که میتوانند به مواجهه ختم شوند، و مسیر مواجهه.
- جمعیتهای آسیبدیده گروههایی هستند که ممکن است در معرض خطر قرار بگیرند. اینها میتوانند هر بخشی از جامعه باشند که احتمالاً از نظر وضعیت سلامتی زیر ذرهبین هستند یا تحت تأثیر شرایط محیطی قرار میگیرند.
- عوامل حفاظت از سلامت عمومی عوامل حفاظت فردی (رفتارهای فردی، مانند پوشیدن لباس محافظ و دریافت واکسیناسیون) و عوامل حفاظت از جامعه (اقدامات یا نظامهای باهمستان؛ مقررات کنترل آلودگی، کنترل پشه) هستند که میتوانند نگرانیهای سلامت محیطی را اصلاح کرده یا از آن جلوگیری کنند یا منطقهای با کیفیت سلامت محیطی را در باهمستان حفظ کنند.
- شرایط سلامت محیط را میتوان بر حسب یک وضعیت حاد یا مزمن یا نگرانی مرتبط با کیفیت زندگی توصیف کرد که شناخته شده یا مشکوک به مرتبطبودن با محیط زیست است. اگر اقدامات پیشگیرانه حفظ یا آغاز نشوند، ممکن است مشکلات، منعکسکنندهی نگرانیهای موجود یا نگرانیهای احتمالی آینده باشند.
ارتباط بین وضعیت سلامت، جمعیتهای آسیبدیده، عوامل مواجهه، عوامل یا شرایط محیطی، عوامل و رفتارهای دخیل، و عوامل حفاظت از سلامت عمومی را به ازای مشکلات برگزیدهی سلامت محیطی شناسایی کنید. برای استفاده از چارچوب ، موضوعی را انتخاب کنید. ببینید که چرا این موضوع یکی از نگرانیهای باهمستان است. عنوان و نگرانیها را به نمودار وصل کنید، کادرهای مختلف را پر کنید و خطوط اتصال بین آنها را بررسی کنید. این یک توضیح تصویری را از نظامی ارائه میدهد که در پس مشکل وجود دارد. ابزار شمارهی ۱ نمونه ای از نمودار چارچوب پرشده دارد.
تکلیف ۷: شاخصهای محلی مناسب را تدوین کنید
در اینجا هدف این است که ارتباطات ترسیمشده در تکلیف قبلی را برگرفته و آنها را به شاخصهای کمی (یعنی بیانشده در اعداد) تبدیل کنید؛ (معیارهایی) که به شما امکان میدهد تغییرات را در عوامل مختلف تأثیرگذار، در مسائل فردی، و در سلامت کلی محیط زیست ردیابی کنید.
فهرستی از شاخصهای بالقوه تهیه کنید. با درنظرگرفتن هر عاملی که در نمودار چارچوب پر کردید، شروع کنید و آن را به یک معیار تبدیل کنید. به عنوان مثال، اگر پوشیدن وسایل حفاظتی در یک شغل خاص عاملی مؤثر بود، شاخص آن ممکن است درصد کارگرانی باشد که در محل کار از وسایل محافظ استفاده میکنند. ابزار شمارهی ۲ دارای نمونهای از چارچوب پرشده است که به شاخصها برگردان شده است.
بسته به پیچیدگی موضوع، ممکن است تعداد زیادی شاخص بالقوه داشته باشید. چگونه تصمیم میگیرید که از کدام استفاده کنید؟
شاخصهای کلیدی را بر اساس معیارهای برگزیده شناسایی کنید. شاخصهایی که انتخاب میکنید، باید از نظر شرایط محلی منطقی باشند و برخی معیارهای اساسی دیگر را برآورده کنند. آنها باید ساده باشند و هر کدام بهوضوح فقط یک چیز را اندازهگیری کنند. آنها باید برای تیم و مردم قابل درک و منعکسکنندهی توافق جمعی باشند. هر کدام باید مورد قبول باهمستان باشند و به دغدغههای آن بپردازند. باید قابل اندازهگیری باشند و بتوان آنها را در قالب اعداد بیان و مقایسه کرد. و در نهایت، شاخصها باید قابل دفاع باشند و رابطهی بین عوامل مؤثر و وضعیت سلامت محیط را بهروشنی نشان دهند.
تکلیف ۸: استانداردهایی را انتخاب کنید که وضعیت محلی را میتوان با آنها مقایسه کرد
هرچند شاخصها به شما اجازه میدهند ببینید که آیا در موضوعات انتخابی در طول زمان تغییراتی به وجود آمده یا خیر، این سؤال باقی میماند که سطح قابل قبول یا «خوب» چیست. استانداردهای پذیرفتهشدهی کمی وجود دارد که در مورد سلامت محیط اعمال میشود، اما برخی احتمالات وجود دارد و برخی دیگر را میتوان در محل ایجاد کرد.
استانداردهای خارجی را شناسایی کنید. کتاب راهنما مجموعهای از استانداردهای ممکن را ارائه میدهد، اما هیچکدام بعد از سال ۱۹۹۶ ابداع نشدهاند. اهداف سلامت محیطی برنامهی Healthy People ۲۰۲۰ ممکن است مفید باشد. امکان دیگر، استفاده برای مقایسهی سطوح ایالتی یا فدرال یا درصد افراد آسیبدیده از این موضوع است؛ در صورتی که چنین امکاناتی در دسترس باشد.
بر سر استانداردهای محلی مناسب توافق کنید. شاید برای شروع، دادههای فعلی در دسترس باشند (برای مثال تعداد کودکانی که سطح سرب غیرقابل قبولی در خونشان دارند، یا درصد افرادی در باهمستان که به بیماریهای تنفسی مبتلا هستند). به عنوان مثال، اگر هدف ازبینبردن رنگ سرب و سایر آلودگیهای سرب باشد، ممکن است استانداردی برای عدم وجود موارد جدیدی از کودکانی که سطح سرب خونی آنها بالا رفته است، پس از یک تاریخ معین تعیین شود. یک مشکل شدیدتر، مانند بیماری تنفسی مرتبط با کیفیت هوا، ممکن است اهداف قابل حصول کمتری داشته باشد زیرا ممکن است باهمستان کنترل کمتری بر علل زیستمحیطی آن داشته باشد. کارخانههایی که صدها مایل دورتر هستند یا هزاران خودرو در روز که در بزرگراههای بین ایالتی تردد میکنند، ممکن است عوامل اصلی در تعیین کیفیت هوا باشند و احتمالاً این عوامل از توانایی محلی PACE EH برای تأثیرگذاری قابل توجه فراتر هستند.
تکلیف ۹: نمایهی مسئله را تهیه کنید
هدف از این کار آن است که همهی مسائل را با عبارات مشابه توصیف کنیم؛ به طوری که، هنگام اولویتبندی آنها به عنوان بخشی از کار مرحلهی بعد، مقایسهی آنها آسانتر باشد.
یک قالب استاندارد برای سازماندهی اطلاعات اتخاذ کنید. کتاب راهنما قالب نمونهای را ارائه میدهد که هر موضوع را حول جنبههایی از آن سازماندهی میکند که تیم قبلاً بررسی کرده است: دامنهی آن، پیشینهی آن (شرایط محلی و ورودی باهمستان)، استانداردهای خارجی و محلی که تیم انتخاب کرده، شاخصهای مختص باهمستان آن ( از جمله وضعیت سلامت محیط، جمعیتهای آسیبدیده، عوامل مواجهه، عوامل و شرایط محیطی، عوامل و رفتارهای دخیل و عوامل حفاظت از سلامت عمومی، همه برگرفته از نقشهی موضوع)، منابع دادههای مربوط به آن، و تجزیهوتحلیل تیم از آن.
جمع آوری اطلاعات. ممکن است بسیاری از اطلاعات لازم قبلاً جمعآوری شده باشد. سعی کنید انواع مشابهی از اطلاعات را برای هر موضوع به دست آورید تا بتوان آنها را بهراحتی با هم مقایسه کرد. آمار فدرال، ایالتی و باهمستان به باهمستان؛ پیشینهی علمی ارائهشده توسط اعضای تیم یا یک دانشگاه محلی؛ تاریخچهی محلی موضوع مربوط به مطلعین کلیدی؛ همهی اینها و بسیاری از انواع اطلاعات دیگر، میتوانند در بستهی کلی قرار گیرند.
دادهی شاخصهای توسعهیافتهی محلی را جمعآوری کنید. در اینجا احتمالاً باز هم به منابع زیادی نیاز خواهد بود و تعداد بیشتری از آنها به دادههای جمعآوریشده توسط خود تیم متکی خواهند بود. هم آمار آرشیو، از جمله فدرال، ایالتی و محلی، دادههای سرشماری و غیره، و هم منابع اولیهي ضروری هستند. بنابراین، شاید اعضای تیم به منظور حل مسائل مختلف و تهیهی مختصات، با اعضای باهمستان مصاحبه و نظرسنجی کنند، گردهمآییها و گروههای تمرکز را بر پا کنند، و دادههای سازمانی و نهادی محلی را ردیابی کنند (سوابق ادارهی پلیس و بیمارستانی، تعداد افراد محلی که از کوپنهای غذایی استفاده میکنند، شرکت در برنامههای مختلف خدمات انسانی).
یک بیانیهی خلاصهشده تهیه کنید. در نهایت، توضیحی برای هر موضوع و تشریح آن و خلاصهی دادههایی که در هر دسته جمعآوری کردهاید را آماده کنید. از این عبارات در تکلیف بعدی استفاده خواهید کرد.
تکلیف ۱۰: مسائل مربوط به رتبهبندی
حالا زمان رتب بندی مسائل فرا رسیده است: مسائلی که تیم شناسایی کرده، از نظر اهمیتی که برای سلامت باهمستان دارند چگونه در کنار هم قرار میگیرند؟
هدف از رتبهبندی را مشخص کنید. در رتبهبندی خود به دنبال چه چیزی هستید؟ آیا مهمتر این است که رتبهبندیها منعکسکنندهی برداشتهای باهمستان باشند، یا اینکه مسائل مرتبط با فوریترین مشکلات سلامتی را شناسایی کنند، یا به مسائلی اشاره کنند که بیشترین تأثیر را بر گروههای معین (کودکان، فقرا، اقلیتهای نژادی) دارند؟ هنگام رتبهبندی مسائل، هر یک از این مقاصد نیاز به تأکید متفاوتی دارند.
در مورد معیارهای رتبهبندی تصمیم بگیرید. اگر میخواهید مسائل را به طور منطقی رتبهبندی کنید، مهم است که آنها را بر اساس معیارهای یکسان مقایسه کنید. ابزار شمارهی ۳، کاربرگ کتاب راهنما را برای شروع نشان میدهد؛ اما احتمالاً در بسیاری از باهمستانها به بحث و دستهبندیهای بیشتر یا متفاوت نیاز است. برخی از معیارهای رایج ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- اهمیت موضوع برای باهمستان
- جدیبودن موضوع (مثلاً اگر فوراً به آن رسیدگی نشود، آیا احتمال مرگ افراد وجود دارد؟)
- آیا بر یک منطقهی حساس جغرافیایی یا زیستمحیطی اثر میگذارد؟
- آیا بر جمعیتی آسیبپذیر تأثیر میگذارد؟
- چه مقدار دادهی واقعی در مورد آن در دسترس است یا میتوان به دست آورد؟
- آیا سیاستهایی وجود دارد که به آن مربوط میشود یا برای آن مقرراتی وضع میکند؟
- باهمستان در کل تا چه حد موضوع را درک میکند، و رسیدگی به آن را تا چه درجهای حمایت میکند؟
روشی را برای رتبهبندی انتخاب کنید. این در واقع ادامهی دو بخش اول این کار است. هنگامی که مجموعهای از معیارها را در اختیار دارید، باید تصمیم بگیرید که چگونه از آنها استفاده کنید. آیا به هر کدام با یک عدد، با یک امتیاز نمره میدهید (مثلاً ۱ تا ۵، به ازای ۱ بیاهمیت، ۵ بسیار مهم، یا ۱ برای بله، صفر برای خیر)، یا صرفاً مسائل را پس از درنظرگرفتن موقعیت آنها، به ازای هر معیار بهترتیب رتبهبندی میکنید؟ آیا به خاطر هدفی که دارید، یک معیار در رتبهبندی ارزش بیشتری از دیگری خواهد داشت؟ (به عنوان مثال اگر به نظر شما، ادراک جامعه عاملی تعیینکننده است، باید امتیاز اهمیت برای باهمستان در ۲ ضرب شود؟)
مسائل را رتبهبندی کنید. آیا تیم به شکل گروهی به مسائل امتیاز میدهد، یا باید هر یک از اعضاء به صورت جداگانه، با جمعبندی یا معدلگیری نتایج، به آنها امتیاز دهند؟ ممکن است رتبهبندی علاوه بر امتیازدهی، نیاز به بحث و گفتگو و تبادل نظر اعضای تیم داشته باشد. در نهایت، رتبهبندی بسته به عقیده است و معمولاً هیچ پاسخ درستی وجود ندارد. بنابراین، به سود فرایند است که اعضای تیم همانطور که امتیاز میدهند، دلایل خود را برای رتبهبندی توضیح دهند و آن دلایل را در نتیجهی نهایی منظور کنند.
تکلیف ۱۱: اولویت عمل را تعیین کنید
اولویت با رتبهبندی تفاوت دارد: به این ترتیب که تیم موضوعاتی را که در عمل بر روی آنها کار خواهد کرد، شناسایی میکند. روند کار مشابه رتبهبندی است.
معیارهای اولویتگذاری محلی را تعیین کنید. معیار در این مورد به معنای کاربردیبودن و همچنین بر اساس رتبهی موضوع است. معیارها شامل مقولاتی مانند حمایت سیاسی و دولتی از موضوع، احتمال تأثیر باهمستان بر آن، موضع قانون در قبال آن، عواقب عدم رسیدگی به آن، و درک باهمستان از خطری است که ایجاد میکند. ابزار شمارهی ۴ از کتاب راهنما یک کاربرگ را به عنوان نقطهی شروع ارائه میدهد.
روشی را برای اولویتبندی انتخاب کنید. همانند مورد قبلی، این موضوع به نحوهی امتیازدهی اعضای تیم به هر یک از دستهبندیها بستگی دارد؛ اینکه برای هر یک چه وزنی قائل است و چگونه نمرهی کلی را برای هر موضوع تعیین میکند.
اولویتها را تعیین کنید. در آخر، تیم از مسائلی که قصد دارد روی آنها کار کند، فهرستی ارائه خواهد کرد. در اینجا هم در مورد چگونگی انجام این کار باید تصمیماتی اتخاذ شود: صرفاً با نمرات، اعم از میانگین یا جمع کل؛ از طریق بحث در مورد امتیازها و مسائل؛ یا با برخی از روشهای رأیگیری مورد توافق و غیره. تعداد مسائل در این فهرست نهایی به منابع تیم و باهمستان و به درجهی سهولتی بستگی دارد که به نظر میرسد میتوان مسائل را حل کرد. اگر قرار باشد بر روی این طرحها یکبهیک کار شود، شاید زمان زیادی لازم باشد تا به همهی آنها رسیدگی شود و ممکن است اجرای چنین طرحی چندین سال، یا حتی یک دهه یا بیشتر طول بکشد. اگر زمان کوتاهتر است، فهرست مسائل نیز باید کوتاهتر بوده و احتمالاً بیش از دو یا سه مورد نباشد.
تکلیف ۱۲: یک طرح اقدام تهیه کنید
پس از انتخاب موضوعات مورد بررسی، تیم CEHA باید برای نحوهی انجام آن برنامهریزی کند. ما به طور خلاصه به مراحل کتاب راهنما در آن فرایند نگاهی خواهیم داشت. (همچنین به فصل ۸، تدوین یک طرح راهبردی مراجعه کنید.)
اهداف و مقاصد را تعیین کنید. برای هر موضوع، اهداف بلندمدت (نتایج نهایی) و اهداف کوتاهمدت (آنچه برای دستیابی به اهداف باید انجام شود) باید تعیین شوند. ایجاد فرایند مشارکتی برای این امر اغلب مفید است؛ خواه با گنجاندن تعداد بیشتری از افراد باهمستان در کمیتههای فرعی مختلف، یا با درخواست ایدهها و نظرات از باهمستان و عمل به آنچه میگویند.
عوامل مؤثر را شناسایی کنید. تیم این کار را قبلاً در تکلیف ۷ انجام داده است.
مداخلات و پیشگیریهای ممکن را شناسایی کنید. با چه روشی میخواهید شرایط را تغییر دهید؟ کدام عوامل تحت تأثیر کدام مداخلات قرار خواهند گرفت؟ با منابعی که در دسترس باهمستان هست، چه میتوان کرد؟
داراییهای باهمستان را شناسایی کنید. کدام نهادها، سازمانها، مردم، امکانات، و مهارتها از قبل در باهمستان موجودند که میتوانند بر روند کار تأثیر داشته باشند؟
موانع بالقوه را شناسایی کنید. عوامل حقوقی، تدارکاتی، جغرافیایی، اجتماعی، فیزیکی، سیاسی، و اقتصادی که شاید رسیدگی به مشکل خاصی را دشوار سازند، کدامند و چگونه میتوان بر آنها غلبه کرد؟
یک یا چند فعالیت مرتبط با مداخلات را انتخاب کنید. در مورد اقدام عملی تیم تصمیمگیری کنید.
شرکای بالقوه را شناسایی کنید. سازمانها، افراد، نهادها، مشاغل، و مقامات و مؤسسات دولتی را که ضرورت دارند یا میتوانند به تیم در دستیابی به اهدافش کمک کنند، شناسایی کنید.
آموزش دهید. برای تبدیل طرحها به واقعیت، ببینید چه آموزشی لازم است و برای چه کسانی و ترتیبات لازم را برای آن اتخاذ کنید.
چارچوب را ابداع کنید. این صرفاً یک چارچوب کلی نیست؛ هرچند، بخشی از آن چنین است (مثلاً کل برنامه سه سال طول خواهد کشید.) به ازای هر مرحلهی برنامه، باید هدفی تعریف شود؛ مانند جذب شرکاء، استخدام (در صورت لزوم)، تکمیل آموزش (در صورت لزوم)، تعیین دادههای مبنا برای ارزشیابی، شروع اجرا و غیره.
معیارهای سنجش میزان موفقیت را تعیین کنید. تیم بر کدام معیارهای معین تمرکز خواهد کرد؟ (تا تاریخ X، X نفر از کودکان واکسن دریافت خواهند کرد. تا تاریخ X، وخامت مشکل در باهمستان تا ۱۵٪ کاهش خواهد یافت).
تکلیف ۱۳: پیشرفت کار را ارزیابی کرده و برای آینده برنامهریزی کنید
مانند هر فرایند یا ابتکار دیگری، ارزیابی کاری که میکنید بسیار مهم است.
جعبهابزار باهمستان توصیه میکند که در برپاکردن PACE EH، نقشهی ارزیابی باید یکی از اولین اقداماتی باشد که انجام میدهید؛ به گونهای که بتوانید فعالیتها و پیشرفت خود را از همان ابتدای کار مورد پایش قرار دهید.
بر سر پرسشهایی که باید با ارزیابی پاسخ داده شوند توافق کنید. دربارهی ارزیابی چه میخواهید بدانید؟ آیا فرایند را بررسی خواهید کرد (میزان دخالت و همکاری گروهها و افراد ذینفع، زمانبندیها تا چه حدی رعایت شدند، تقسیم کار چگونه انجام شد، فرایند تا چه حد موفق بود و غیره)؛ تأثیر (در عمل چه کاری انجام دادید؛ مثلاً انجام تعداد معینی مصاحبه، پخش و دریافت تعداد معینی فرم نظرسنجی)؛ و یا نتایج ارزیابی (در اقدامات خود تا چه حد به اهدافتان دست یافتید، پیشرفت کار در امر اجرا، نتایج دیگری که برای باهمستان اهمیت دارند، از قبیل افزایش همکاری میان بخشهای مختلف یا توافق برای ادامهی نامحدود ارزیابی)؟
میزان موفقیت فرایند ارزیابی را تعیین کنید. فرایند ارزیابی در ایجاد امکان برای رسیدگی به مسائل مهم سلامت زیستمحیطی، تا چه حد به باهمستان کمک کرد؟ آیا ساختارهایی ایجاد شد تا با کمک آنها باهمستان بتواند سلامتی زیستمحیطی را بهبود دهد؟ آیا فرایند ارزیابی، در میان سازمانها، آژانسها و مقاماتی که نظام سلامت عمومی را شکل میدهند، کارنامهی باهمستان را در سلامت محیط زیست ارتقاء داد؟
برای ارزیابی مستمر باهمستانمحور سلامت محیط زیست، زمینهسازی کنید. نسخهای از توصیههای PACE EH که همهجا در جعبهابزار باهمستان آن را مشاهده میکنید این است: کار خود را به طور مستمر ادامه دهید. شرایط عوض میشوند، گروهی از مشکلات زیستمحیطی که قبلاً آشکار نشده بودند، ظاهر میشوند، جمعیتها تغییر میکنند. باهمستانها باید با این تغییرات همگام باشند و به برنامهریزی ادامه داده و با اصلاح فعالیتها و مداخلات جاری، پاسخگوی نیازهای تازه باشند. فرایند PACE EH را میتوان و باید در روندی توافقی و منظم اجرا کرد؛ به همین ترتیب، باید وضعیت سلامت محیطی، تغییرات بافت جمعیت، و سایر حوزههای مرتبط با سلامت محیط زیست را پایش کرد. با این شیوه، باهمستان شاهد ظهور مسائل تازه بوده و پیش از آنکه به مشکل مبدل شوند، به آنها رسیدگی خواهد کرد. استمرار در این فرایند سلامت باهمستان شما را تضمین میکند.
خلاصه
PACE EH برای ارزیابی سلامت زیستمحیطی باهمستان و شناسایی مسائل جاری یا در حال ظهور در آن منطقه ساختاری را فراهم میکند و به دلیل تأکیدی که بر همکاری و مداخلهی باهمستان دارد، فضایی برای رفع مشکلات باهمستان فراهم میکند؛ نه تنها در رابطه با مسائل زیستمحیطی، بلکه برای کل مسائل باهمستان. علاوه بر این PACE EH صحنه را برای ارزیابی مستمر آماده میکند، به نحوی که سلامتی محیطی در محدودهی توجه باهمستان باقی میماند و لازم نیست به گونهای با آن برخورد کند که هر بار مشکلی در رابطه با سلامتی محیط ظهور میکند، گویا برای اولین بار آشکار شده است. به طور کلی PACE EH میتواند بخشی حیاتی از آفرینش و حفظ یک باهمستان سالم باشد.
PACE EH Post Project Assessment of Quality of Life Changes in a Florida Community Related to Infrastructure Improvements. Laurel Harduar-Morano, M.P.H., Julianne R. Price, R.S., Daniel Parker, M.S.P., Carina Blackmore, D.V.M., Ph.D. Journal of Environmental Health, vol.70, #10, June 2008, pp. 40-47. An article about Wabasso. Chapter 2- Section 18. PACE EH: Protocol for Assessing Community Excellence in Environmental Health