برای آگاهی‌رسانی و جلب حمایت عمومی جهت حل مشکلات باهمستان، اطلاعات کمّی اهمیت بسیاری دارد. تجزیه‌و‌تحلیل داده‌های عینی برای برآورد، برنامه‌ریزی، و اجرای پروژه‌های باهمستان رویکردی قابل اتکاء فراهم می‌کند و برای مقایسه‌ی مشکلات باهمستان با سایر مناطق جغرافیایی و در همه‌ی زمان‌ها می‌تواند ابزاری ارزشمند باشد.
در این بخش درباره‌ی نحوه‌ی جمع‌آوری داده‌ها توسط گروه‌های متمرکز، میزگردهای عمومی، و نظرسنجی‌ها بحث می‌کنیم و خواهیم دید که چگونه و چه زمان باید اطلاعات را به برنامه‌ریزی در سطح باهمستان تبدیل کرد.
چرا باید اطلاعات مربوط به مشکل را جمع‌آوری کرد؟
بسیاری از ما از تحقیق بیزاریم. شاید شما هم تجربه کرده باشید که گاهی مدت‌ها به صفحات پر از ارقام و معادلات خیره می‌شوید و با خود می‌گویید امروز روز خوبی است برای جراحی دندان! با وجود این، در‌اختیار‌داشتن این اطلاعات امتیاز بسیار بزرگی است. ما به دلایل بسیار معتقدیم که این کار واقعاً ارزش تلاش را دارد.
- دانش: واقعیت حرف اول را می‌زند. اطلاع از واقعیت‌ها شیوه‌ی قابل اعتمادی است که فاصله‌ی بین تلقی شما از یک باهمستان سالم و واقعیتی که در آن زندگی می‌کنید را تعیین می‌کند. جمع‌آوری اطلاعات از دوران پیش از آغاز به کار سازمان شما (که آن را داده‌های اولیه نیز می‌نامند)، برای نشان‌دادن عظمت مشکل راه فوق‌العاده‌ای است.
- اعتبار مهم است: اگر قادر باشید در یک مکالمه‌ی خودمانی، تعداد دقیق افرادی را ذکر کنید که با مشکل مبتلا‌به شما دست به گریبانند، فردی مطلع، جدی، و منظم قلمداد می‌شوید. مکتوب‌کردن همین ارقام (البته با ذکر جزئیات بیش‌تر) در قالب یک درخواست همیاری مالی یا چکیده‌ي پروژه برای حامیان و ارزیابان بالقوه، خبر از آن می‌دهد که گروه شما به‌خوبی اداره می‌شود و قادر است کار را به انجام برساند.
- آگاهی منجر به تغییر خواهد شد: می‌توانید از اطلاعات آماری که به دست آورده‌اید برای آگاهی‌دادن به باهمستان در زمینه‌های مختلف بهره ببرید؛ مثلاً مشکل تا چه حد اهمیت دارد، باهمستان شما در رابطه با سایر باهمستان‌ها یا کل کشور تا چه حد خوب (یا بد) عمل می‌کند، و دست آخر اینکه، ائتلاف شما با چه کیفیتی با مشکل مورد نظر مواجه می‌شود.
این اطلاعات را چگونه جمع‌آوری می‌کنید؟
برای این کار دو راه وجود دارد: می‌توانید از اطلاعاتی استفاده کنید که از قبل وجود دارند، یا اگر آنچه در پی آنید وجود ندارد، می‌توانید خودتان اطلاعات تازه کسب کنید. به هر روی، برای آنکه روند جمع‌آوری اطلاعات تا حد ممکن کارآمد و عاری از زحمت باشد، ده گام ضرورت دارد.
ده مرحله‌ی جمع‌آوری اطلاعات
۱- بر سر ارزش و هدف اطلاعاتی که جمع‌آوری خواهید کرد، توافق کنید
همان‌طور که گفته شد، به اعتقاد ما دلایل عالی و کلی زیادی وجود دارند که چرا باید حقایق مربوط به مشکل را در اختیار داشته باشید. اما گروه شما دقیقاً به چه علت به این اطلاعات نیاز دارد؟ چطور از آن استفاده می‌کنید؟ آیا اطلاعات را فقط به اعضای سازمان خود نشان می‌دهید یا قصد دارید آنها را عمومی کنید؟ برای مثال، پروژه‌ی ایدز یک باهمستان کوچک، وقتی درباره‌ی درصد جوانانی که در رابطه‌ی جنسی، ایمنی را رعایت می‌کنند صحبت کند، ممکن است با تعصبات زیادی مواجه شود. شاید اعضای پروژه معتقدند که این اطلاعات برای برنامه‌ریزی خوب هستند، ولی شاید تصمیم بگیرند که برای عموم تحت عنوان دیگری بحث کنند؛ مانند تعداد نوزادانی که مبتلا به ایدز متولد می‌شوند.
۲ – تصمیم بگیرید که چه وقت می‌خواهید از این اطلاعات استفاده کنید
تصمیم مهم دیگری که باید اتخاذ کنید این است که این داده‌ها چه زمانی اهمیت دارند. این در واقع عبارت است از دو تصمیم:
- می‌خواهید اطلاعات مربوط به کدام برهه‌ی زمانی را پیدا کنید؟ این کار اغلب مفید است که اطلاعات مربوط به همین حالا را جستجو کنید یا از زمانی که ائتلاف شما تازه شروع به کار کرده بود. این اطلاعات دوم (یعنی از زمان شکل‌گیری ائتلاف) که گاهی آن را اطلاعات پایه می‌نامند، حاکی از ابعاد مشکل پیش از زمانی است که شما کار خود را آغاز کردید. بعداً در طول حیات ائتلاف، می‌توانید میزان تغییرات را ردیابی کرده و تعیین کنید که تا چه حد کارآیی داشته‌اید.
- قصد دارید چه وقت این اطلاعات را عمومی کنید؟ اغلب می‌خواهید اطلاعات را بلافاصله به اطلاع همگان برسانید؛ ولی گاهی هم بهتر است کمی صبر کنید. شاید بخواهید آن را در مناسبتی ملی یا بین‌المللی اعلام کنید، به امید اینکه پوشش رسانه‌ای بیش‌تری داشته باشید.
۳ – تعیین کنید که دقیقاً می‌خواهید چه چیز را بدانید
دقیقاً می‌خواهید چه چیز را بدانید؟ آیا صرفاً در پی اطلاعات آماری هستید یا می‌خواهید قدری اطلاعات کیفی هم جمع‌آوری کنید (زندگی افراد، قهرمانان محلی و غیره)؟ آیا می‌خواهید میزان بروز یا میزان شیوع و یا هر دو را تعیین کنید؟ اما در رابطه با کدام مشکل؟ هر قدر در ابتدای کار دقیق‌تر فکر کنید، موضوع جستجوی خود را زودتر پیدا خواهید کرد.
۴ – تعیین کنید که چه کسی اطلاعات را جمع‌آوری می‌کند
آیا می‌خواهید یک نفر بر جمع‌آوری داده‌ها متمرکز شود یا می‌خواهید چند نفر این کار را انجام دهند؟ با هم مشورت کرده و ببینید در سازمان شما چه کسی تجربه‌ی جمع‌آوری داده‌ها را دارد و ضمناً چه کسی علاقمند است این کار را انجام دهد. آیا وقت کافی برای این کار را دارد؟
۵ – منابع احتمالی اطلاعات را شناسایی کنید
منابع اطلاعاتی بسیاری وجود دارند که می‌توانید داده‌های مرتبط با منظور خود را، بسته به عنوان مطلب، پیدا کنید. برخی از این منابع عبارتند از:
- اداره‌ی بهداشت منطقه‌ی شما می‌تواند کمک کند تا شاخص‌های بهداشتی انواع بیماری‌ها را تعیین کنید.
- سابقه‌ی تعداد پذیرش و ترخیص بیمارستان‌ها موجود است و می‌تواند اطلاعاتی در زمینه‌ي باروری نوجوانان یا علت مرگ و غیره در اختیارتان بگذارد. بسته به اینکه در کجا زندگی می‌کنید، شاید بعضی از داده‌ها در بایگانی عمومی موجود نباشند، ولی شاید بتوان بخشی از آن را خریداری کرد یا ترتیبی داد که به شکلی مورد استفاده قرار بگیرد.
- داده‌های آماری: تلاش کنید تا اطلاعات سرشماری باهمستان شما و کل منطقه یا کشور را از طریق سایت‌های رسمی و مراکز آماری به دست آورید. بسیاری از وزارتخانه‌ها و نهادها هم در سایت‌های خود اطلاعات مشابهی دارند.
- برخی از سازمان‌های غیرانتفاعی تخصصی (مانند نهادهای حمایت از بیماران خاص) هم ممکن است در رابطه با انواع مسائل مرتبط به حیطه‌ی فعالیت‌های خودشان دارای بایگانی و آمار باشند. این سازمان‌ها اغلب از قبل آمار گرفته و اطلاعات مورد نیاز شما را پیدا کرده‌اند.
- سایر اطلاعات تماس که دارید، می‌توانند شما را به سمت منابعی هدایت کنند که مختص علایق شما است.
۶ – برای مقدار اطلاعاتی که جمع‌آوری می‌کنید محدودیت قائل شوید
اطلاعات بیش از حد درست به اندازه‌ی کمبود اطلاعات، مسئله ساز است. در مورد مقدار آنچه جمع‌آوری می‌کنید تصمیم بگیرید؛ وگرنه در تپه‌ی بلندی از داده‌ها که روی میزتان تلنبار شده گم خواهید شد.
۷ – داده‌ها را جمع‌آوری کنید
اگر تا این لحظه همه‌ي کارهای آماده‌سازی را انجام داده باشید، این بخش آسان کار است. منابع داده‌هایی که پیدا کرده‌اید را فهرست کنید؛ هم به ترتیبی که فکر می‌کنید بهتر از بقیه هستند و هم آن‌طور که فکر می‌کنید پیدا‌کردنشان آسان‌تر است. با اینها شروع کرده و دست به کار شوید.
۸ – شکاف‌های موجود در دانش خود را شناسایی کنید
بعد از اینکه کار جمع‌آوری را تمام کردید، وقت آن رسیده که نگاهی دقیق داشته باشید به اطلاعاتی که پیدا کرده‌اید. آیا توانستید همه‌ی آنچه را که به دنبالش بودید تعیین کنید یا بعضی از اطلاعات مهم را پیدا نکردید؟ شاید اطلاعاتی که پیدا کرده‌اید شما را متوجه کرده که اطلاعات مهم دیگری هم هست که در ابتدا درباره‌ی آنها تحقیق نکرده بودید.
۹ – مراحل کار را دوباره انجام دهید تا شکاف‌ها را پر کنید؛ یا داده‌های مختص خود را پیدا کنید
حالا که می‌دانید هنوز به یافتن چه اطلاعاتی نیاز دارید، دو گزینه پیش رو دارید. شاید بار اول صرفاً منبع اطلاعاتی خوبی را نادیده گرفته‌اید؛ بنابراین با سایر افراد گروه خود مشورت کنید تا ببینید از چه چیزهایی غفلت کرده‌اید. اما در عین حال، این هم امکان دارد که اطلاعاتی که مورد نظر شماست اصولاً وجود ندارد، که در این صورت جمع‌آوری آن بر عهده‌ی خود شماست. برای آنکه روش این کار را بیاموزید، به عنوان بعدی، یعنی جمع‌آوری اطلاعات جدید، رجوع کنید.
۱۰- اگر امکان پذیر باشد، بد نیست داده‌های مربوط به باهمستان خود را با داده‌های سایر باهمستان‌ها یا با داده‌های کل کشور مقایسه کنید، یا داده‌های باهمستان خود را در طی زمان ردیابی کنید.
خوب است داده‌های موجود خود را در زمینه و چشم‌اندازی بزرگ‌تری بررسی کنید و با مقایسه آن ببینید چه قوت‌ها و نقایصی در برابر داده‌های دیگر باهمستان‌ها، یا به نسبت میانگین محلی، استانی یا کشوری دارد.
جمع‌آوری اطلاعات جدید
معمولاً وقتی که سعی دارید حقایق مربوط به یک مشکل را تعیین کنید، اطلاعات لازم به شکل‌های مختلف از قبل موجود است. اما اگر جستجو کرده و کاملاً اطمینان دارید که این اطلاعات وجود ندارد، وقت آن رسیده که خودتان آن را خلق کنید. برای این کار هنوز هم لازم است ده مرحله‌ی بالا را رعایت کنید — البته به جز شماره‌ی پنج — اما علاوه بر آن، باید کارهای زیر را هم انجام دهید.
۱- روشی را برای جمع‌آوری اطلاعات انتخاب کنید که در مقایسه با روش‌های دیگر بیش‌تر مناسب با هدف شما باشد. روش‌های دیگر که معمولاً مورد استفاده قرار می‌گیرند، از این قبیل هستند:
- نظرسنجی یکی از بهترین شیوه‌ها برای دست‌یافتن به آن دسته از اطلاعات کمّی است که سازمان شما می‌خواهد بداند. اینها می‌توانند به صورت نوشته، رو‌در‌رو یا تلفنی باشند.
- گروه‌های تمرکز، جلسات عمومی و جلسات استماع هم همگی راه خوبی برای پیدا‌کردن اطلاعات هستند. اما این روش ها بیش‌تر برای یافتن اطلاعات کمّی مفیدند تا اطلاعات کیفی.
۲- تصمیم بگیرید که آیا می‌خواهید عموم مردم از کار شما مطلع باشند.
۳- افرادی را که قرار است اطلاعات را جمع‌آوری کنند، آموزش دهید.
۴- اطلاعات خود را جمع‌آوری کرده و به صورت جدول درآورید.
۵- یافته‌های خود را گزارش کرده و (مورد استفاده قرار دهید).
۶- به مرور و جمع‌آوری اطلاعات به صورتی منظم ادامه دهید.
محدودیت های استفاده از این اطلاعات چیستند؟
البته دانستن میزان بروز و میزان شیوع یک مشکل، قطعاً درمانی همه‌جانبه برای حل‌کردن همه‌ی گرفتاری‌های ائتلاف شما نیست و نیز تنها اطلاعاتی نیست که باید جمع‌آوری کرد. اطلاعات در بدترین حالت می‌تواند در عمل کسانی را که سعی در درک مشکل دارند گمراه کند.
هنگامی که داده‌ها را جمع‌آوری کرده و درباره‌ی آنها صحبت می‌کنید حتماً موارد زیر را رعایت کنید:
داده‌ها را از تعداد کافی از افراد کسب کنید تا ارزش داشته باشند. یا اگر از داده‌هایی استفاده می‌کنید که قبلاً گردآوری شده‌اند، ببینید چند نفر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. بر اساس قاعده‌ای کلی، جمعیتی کم‌تر از سی نفر را مبنای رتبه‌بندی قرار ندهید و هرچند این کم‌ترین تعدادی است که می‌توان برای تولید اغلب آمارها استفاده کرد، احتمالاً اصلاً برای داشتن تصویری درست کفایت نمی‌کند. این تعداد اصلاً برای اعتبار‌بخشیدن به داده‌ها کافی نیست. اگر یک نظرسنجی داوطلبانه برای مصرف مواد مخدر در میان دانش‌آموزان دبیرستان داشته باشید و فقط پنج نفر به آن پاسخ دهند، نتایج شما می‌تواند از حقیقت فاصله‌ی زیادی داشته باشد.
هنگام گذاشتن ارقام، هرگز فراموش نکنید که باید آن را بر حسب کمّیت اندازه‌گیری‌شده‌ی دیگری ارائه دهید.
برای مثال، اینکه فقط بگویید ۴۳ دانش‌آموز سیگار می‌کشند به شنونده اطلاعات کافی نمی‌دهد تا مشکل را واقعاً دارک کند. آیا منظور ۴۳ نفر از ۵۰ نفر است؟ یا از ۵۰۰۰ نفر؟ همیشه سعی کنید اطلاعات را مرتبط با کل قضیه عرضه کنید. شنونده‌ای که گیج شده برای هدف شما مفید نخواهد بود. هرچند آمار می‌تواند مفید باشد، اما هرگز همه‌ی ماجرا را بیان نمی‌کند. مردم با تجربیات فردی دیگران ارتباط برقرار می‌کنند: مکانیک مهربان محله که در اثر سرطان ریه درگذشته، یک دانش آموز کلاس چهارم که در یک نزاع خیابانی کشته شده. بیان واقعیات صرف شاید از نظر کار پلیسی، خوب باشد؛ ولی هرگز نگذارید سازمان شما افراد پشت آن آمار را فراموش کند.
خلاصه
می‌گویند گروهی از پرندگان برای یادگیری پرواز در کلاسی شرکت کردند. همه‌ی آنها هفته‌ها با سرسپردگی زیاد در همه‌ی کلاس‌ها شرکت کردند و وقتی کلاس تمام شد همه دیپلم خود را زیر بال زدند و قدم‌زنان به خانه رفتند. بنابراین از اطلاعات جمع‌آوری‌شده‌ی خود برای پیشبرد هدفتان استفاده کنید و با کمک آن پرواز کنید. در اینکه بهبود‌بخشیدن باهمستان نبرد دشواری است بحثی نیست، ولی اگر بتوانید عظمت مشکل را تعیین کنید، اولین گام مهم را برای پیروزی در جنگ برداشته‌اید.