نظرسنجی چیست؟
نظرسنجی شیوه‌ای از جمع‌آوری اطلاعات است که انتظار دارید نقطه‌نظر کل باهمستان یا گروهی از افراد را که مورد توجه شما هستند، نشان دهد.
برای این کار سه راه اصلی وجود دارد:
۱- نظرسنجی مورد‌پژوهی که اطلاعات بخش یا گروهی از باهمستان را جمع‌آوری می‌کند؛ بدون آنکه آنان را نمونه‌ای از کل جمعیت محسوب کند. شاید لازم باشد ابتدا چند نظرسنجی از این دست را برگزار کنید تا درباره‌ی پاسخ بخش وسیع‌تری از باهمستان ایده‌ای کلی به دست آورید. نظرسنجی مورد‌پژوه فقط اطلاعات به‌خصوصی را درباره‌ی باهمستان مورد مطالعه تأمین می‌کند.
۲- نظرسنجی نمونه‌ای که ما در این بخش بر این نوع تمرکز می‌کنیم، از قسمتی از گروه، سؤالی می‌پرسد. اگر کار به‌درستی انجام شود، نتایج نظرسنجی بازتاب‌دهنده‌ی نتایجی خواهند بود که از کل گروه حاصل می‌شد.
۳- همه‌پرسی که در آن پرسشنامه‌ی خود را به همه‌ی اعضای جمعیت مورد نظر می‌دهید. این دقیق‌ترین اطلاعات را در مورد آن گروه بیان می‌کند، اما شاید برای گروههای بزرگ عملی نباشد. بهتر است همه‌پرسی برای گروههای کوچک اجرا شود.
پاسخ نظرسنجی معمولاً به صورت مکتوب است، اما گاهی مجری نظرسنجی سؤال را با صدای بلند می‌خواند و بعد پاسخ را خود می‌نویسد؛ می‌توان این پرسشنامه را با پست، فکس، ایمیل، از طریق وب‌سایت، تلفنی یا حضوری پخش کرد.
در نظرسنجی، جمع‌آوری اطلاعات به شکلی حتی‌الامکان یکدست انجام می‌شود؛ یعنی یک سؤال از همه و با یک شیوه پرسیده می‌شود تا جواب‌ها نشانگر تجربیات افراد باشد و نحوه‌ی آرایش کلمات مجری نظرسنجی، تأثیری بر آن نداشته باشد.
چرا باید نظرسنجی کنید؟
شما می‌توانید با استفاده از نظرسنجی درباره‌ی رفتارها، نیازها، و عقاید افراد اطلاعاتی جمع‌آوری کنید. برای اطلاع از برخوردها و واکنش‌ها، میزان رضایت ارباب رجوع، محک‌زدن عقاید در رابطه با یک مشکل، و بالا‌بردن اعتبار پژوهش، می‌توان از نظرسنجی استفاده کرد. نظرسنجی منبع اصلی اطلاعات است؛ یعنی مستقیماً از کسی پاسخ یک پرسش را می‌خواهید، به جای اینکه از منابع دست دوم مانند مطالب مکتوب استفاده کنید.
می‌توانید برای اندازه‌گیری ایده‌ها یا عقاید درباره‌ی مسائل باهمستانی مرتبط با ابتکارتان، از نظرسنجی استفاده کنید.
چه زمانی باید نظرسنجی کنید؟
نظرسنجی ممکن است بهترین گزینه‌ی شما باشد وقتی که:
- به یک راه سریع و کارآمد برای گرفتن اطلاعات نیاز دارید؛
- نیاز دارید با یک جمعیت بزرگ ارتباط برقرار کنید؛
- درباره گروه بزرگی از مردم، به اطلاعاتی نیاز دارید که از لحاظ آماری صحت داشته باشد.
نظرسنجی نوشتاری: مزایا و اشکالات
مزایای نظرسنجی نوشتاری
- تعداد زیادی از مردم می‌توانند نظر خود را بیان کنند.
- هزینه‌ی کم.
- مردم می‌توانند سر فرصت جواب دهند.
- از تعصبات مصاحبه‌کننده اجتناب می‌شود.
- سابقه‌ی مکتوب به دست می‌آید.
- فهرست‌کردن یا جدول‌بندی پاسخ ها آسان است.
- دامنه‌ی پاسخ‌دهندگان وسیع است.
- بر خلاف مصاحبه، آموزش لازم نیست.
اشکالات نظرسنجی کتبی
- اغلب نرخ بازگشت کمی دارد.
- محدودیت در ثبت واکنش غیرکلامی پاسخ‌دهنده.
- به نمونه‌ی انتخاب‌شده بستگی دارد.
- شاید واقعا نمایانگر کل گروه نباشد.
- ممکن است پاسخ‌دهنده از روی بخش‌هایی جهش کند.
اگر فکر می‌کنید به یک نظرسنجی در مقیاس بزرگ و رسمی نیاز دارید، استخدام کسی که آن را برایتان انجام دهد یا کار‌کردن با همکاران محلی یا یک دانشگاه می‌تواند بهترین راه حل برای شما باشد. اگر می‌خواهید خودتان آن را انجام دهید، به خاطر داشته باشید که شاید بعضی از افرادی که گزارش خود را به آنان می‌دهید، برای یک نظرسنجی که خودتان به تنهایی انجام داده‌اید، اعتبار زیادی قائل نباشند.
چگونه باید نظرسنجی را آماده کرد؟
هدف نظرسنجی خود را تعیین کنید.
اگر تصمیم گرفته‌اید که یک نظرسنجی انجام دهید، ابتدا باید حتماً بدانید که دقیقاً به چه علت این کار را می‌کنید. به دنبال جواب چه سؤالاتی هستید؟ آیا می‌خواهید ایده‌ای کلی از جمعیت منطقه‌ی خود داشته باشید؟ می‌خواهید ببینید مردم درباره‌ی یک مشکل یا ایده چه فکر می‌کنند؟ یا دلیل دیگری وجود دارد که به فکر نظرسنجی افتاده‌اید؟
در هر صورت، باید در طی فرایند نظرسنجی، هدف آن را در ذهن داشته باشید چرا که این هدف بر انتخاب سؤالات، جمعیت مورد نظرسنجی، و حتی نحوه‌ی تحویل فرم نظرسنجی تأثیر دارد. برای مثال، در ارتباط با تحویل فرم نظرسنجی از طریق رایانه، باید در نظر داشت که جمعیت باسواد را می‌توان با اینترنت نظرسنجی کرد، اما از جمعیتی که اغلب بی‌سواد است نباید خواست پاسخ را بنویسد و غیره.
ببینید از چه کسی نظرسنجی می‌کنید.
قدم بعدی این است که ببینید چه کسی جواب سؤال یا سؤالات شما را دارد. به عبارت دیگر، زمان آن رسیده که مخاطبان خود — یعنی کسانی را که به بهترین نحو می‌توانند جواب سؤالات مربوط به ابتکار شما را بدهند — انتخاب کنید.
تعیین نمونه
تقریباً همه‌ی نظرسنجی‌ها نیازمند تعیین نمونه هستند. یعنی به جای آنکه آمار بگیرید، بخشی از جمعیت را که دارای ویژگی‌های مورد نظر شما هستند، شناسایی می‌کنید.
برای آنکه نمونه‌ی شما واقعاً معرف آنچه می‌خواهید باشد، باید اطمینان یابید که هر کدام از افراد گروه، برای قرار‌گرفتن در فهرست گروه نمونه، بختی مساوی دارند. علاوه بر این، باید نمونه‌ای نسبتاً بزرگ داشته باشید. ضمناً مراقب باشید که اندازه‌ی گروه نمونه متناسب بوده و زیادی بزرگ یا کوچک نباشد. اگر خیلی بزرگ باشد، شاید نشود از هر کسی به طور مؤثر و درخور بودجه نظرسنجی کرد. اگر خیلی کوچک باشد، شاید به اعتبار شما لطمه بخورد. یک قاعده‌ی کلی که باید در نظر داشت این است که هر قدر اندازه‌ی نمونه بزرگ‌تر باشد، بازتاب کل گروه با صحت بیش‌تری همراه خواهد بود.
مسائل مربوط به طراحی نمونه
ضمناً شاید لازم باشد کمی هم به طراحی نمونه‌ی خود فکر کنید؛ به‌ویژه اگر امیدوارید پاسخ دو گروه یا بیش‌تر را دریافت کنید. برای مثال، فرض کنید درباره‌ی خشونت در نوجوانان نظرسنجی می‌کنید و می‌خواهید از نوجوانان، والدین، و معلمان پاسخ بگیرید. پس باید برای هر یک از این گروه‌ها جمعیت شماری مجزا داشته باشید و بعد از هر یک نمونه‌ای را انتخاب کنید. نمونه‌ها باید به قدر کافی بزرگ باشند تا نماینده‌ی تنوع گروهی باشند که به آن تعلق دارند؛ ولی اندازه‌ی نمونه‌ها باید با اندازه‌ی گروههای خود تناسب داشته باشند.
مثلاً نمونه ای طراحی می‌کنید که مانند این می‌شود:
نوجوانان
والدین
معلمان
جمعیت
۶۵۰
۲۰۰
۵۰۰
نمونه
۶۵
۲۰
۵۰
اشکالات بالقوه
تعیین نمونه، یکی از چالش‌های اجرای نظرسنجی خوب است، ولی مشکلات دیگری هم وجود دارد. مثلاً وقتی افرادی خود داوطلب پاسخ‌دادن به نظرسنجی می‌شوند، به اصطلاحِ ما، آنان خودگزینی کرده‌اند. این افراد شاید علاقه‌ی خاصی به پاسخگویی به نظرسنجی شما داشته باشند، بنابراین شاید پاسخ آنان کاملاً نماینده‌ی علایق گروه مورد نظر شما نباشد. راه‌هایی وجود دارد تا مخاطب خود‌گزیده را دخیل کرد؛ مثلاً وقتی فقط خودگزینی مطرح است، پرسشنامه‌ی آنان را به شکل تصادفی انتخاب کنید.
مثلاً اگر ۳۰۰ فرم پر‌شده دریافت کردید، از هر سه فرم یکی را استفاده کنید تا نتایج خود را غیرعمدی کرده باشید.
برای جمع‌آوری داده‌های نظرسنجی از چه روشی استفاده خواهید کرد؟
نظرسنجی شما کتبی است یا شفاهی؟ آیا شماره تلفنی هست که مردم تماس گرفته و جواب‌های خود را ثبت کنند؟ آیا یک صندوق پستی را به دریافت فرم‌های پر‌شده اختصاص می‌دهید؟ باید تصمیم بگیرید که آیا نظرسنجی توسط کسانی انجام خواهد شد که برای مخاطبان آشناست؟ آیا حضوری، تلفنی، یا پستی انجام خواهد شد؟ یادتان باشد هر قدر خودمانی‌تر، تعداد پاسخ‌ها بیش‌تر خواهد بود. نظرسنجی‌های خشک و رسمی، تنها دو تا سه درصد نرخ برگشت دارند؛ مگر اینکه موضوع نظرسنجی شما در باهمستان مورد نظر سوژه‌ی بحث داغی باشد.
مخاطب نظرسنجی خود را در نظر داشته باشید. برای جمعیت شما نوشتن راحت‌تر است یا صحبت‌کردن؟ آیا اگر فرم نظرسنجی را جایی بگذارید که هر کسی خواست بردارد، کارآمد خواهد بود یا لازم است کاری بکنید که حتماً بردارند؟ اگر نظرسنجی شما شفاهی باشد، آیا مردم از اینکه نظرشان پرسیده می‌شود احساس افتخار می‌کنند یا آزار؟
پرسشنامه‌های پستی برای جمع‌آوری اطلاعات ابزار بسیار مفیدی در بین انتخاب‌های شما هستند. این در مقایسه با سایر روش‌های جمع‌آوری اطلاعات، جایگزین بسیار ارزان‌تری است و اجازه می‌دهد از افرادی که در نقاط دور هستند اطلاعات جمع کنید بدون آنکه مجبور باشید پول زیادی برای قبض تلفن بپردازید. اگر در نظر دارید نظرسنجی پستی انجام دهید، حتماً درباره‌ی اطلاعات مربوط به قوانین پستی، نرخ پست فله‌ای، و غیره با دفتر پستی محل خود صحبت کنید.
سؤالات خود را بنویسید.
در آماده‌سازی سؤالات، در نظر داشته باشید که پرسش‌ها می‌توانند در قالب‌های بسیاری باشند:
- سؤالات باز؛
- سؤالات بسته: سؤالات معین که جواب بله یا خیر دارند؛
- سوالات چند‌گزینه‌ای؛
- مقیاس لیکرت: از هر کسی خواسته می‌شود آیتم‌ها را روی یک درجه‌ی پاسخ رده‌بندی کند. مثلاً می‌تواند به هر مورد رتبه‌ی ۱ تا ۵ بدهد.
تدوین نظرسنجی‌هایی که مردم با روش طراحی کلی پاسخ می‌دهند.
یکی از مشکلات عمده‌ی نظرسنجی، نرخ پایین تعداد پاسخ‌هاست؛ میزان معمول نرخ پاسخ ۳۰٪ است. یکی از راه‌های اجتناب از نرخ پایین پاسخ‌ها، استفاده از روش طراحی کلی است که در دانشگاه دولتی واشنگتن و توسط دان دیلمن ابداع شد. متد دیلمن نشان داده که می‌توان نرخ برگشت را تا ۷۳٪ بالا برد.
دستورالعمل‌هایی برای نوشتن سوالات نظرسنجی
- سؤالات آسان را اول بگذارید.
- مسائل حساس را تا حد ممکن با رعایت و حساسیت مطرح کنید.
- از کلماتی که تعصب و واکنش‌های احساسی را برمی‌انگیزند دوری کنید.
- نظمی منطقی را دنبال کرده و سؤالات مشابه را با هم قرار دهید.
فرم‌های نظرسنجی خود را چگونه پخش می‌کنید؟
برای انتشار فرم‌ها چندین راهبرد وجود دارد. ما درباره معمول‌ترین آنها، یعنی پست مستقیم با ذکر جزئیات صحبت خواهیم کرد؛ ولی روش‌های زیادی برای این کار وجود دارد و هیچ کدام بی‌نقص نیستند. شاید بهتر باشد از مجموعه‌ای از متدهای مختلف استفاده کنید.
در اینجا چند مورد را ذکر می‌کنیم تا بتوانید روش خود را انتخاب کنید:
پست مستقیم
ارسال مستقیم فرم نظرسنجی به آدرس‌هایی که در اختیار دارید، معمول‌ترین راهبرد است. انتشار فرم با استفاده از پست، درصد بالایی از عدم برگشت را دارد (اگر ۳۰٪ جواب بدهند شانس آورده‌اید، هرچند در باهمستان‌های کوچک این رقم بالاتر است)، اما از متدهای دیگر بسیار آسان‌تر است و ساعت نفر کم‌تری لازم دارد.
مصاحبه و نظرسنجی تلفنی
برای کسانی که خواندن یا استفاده از نوشته برایشان سخت است، یا برای نظرسنجی‌هایی که نیازمند جواب‌های عمیق‌تری هستند، مصاحبه شاید مناسب‌ترین راه باشد. نظرسنجی‌های تلفنی مانند مصاحبه‌ی رو‌در‌رو عمل می‌کنند؛ به همین علت، ما این دو روش را کنار یکدیگر قرار دادیم.
انتشار رسانه‌ای
برای انتشار عمومی، پخش یک فرم نظرسنجی در روزنامه‌ی محلی یا الصاق فرم به خبرنامه شاید ایده‌ی خوبی باشد.
نمونه‌گزینی اختیاری
انتشار فرم‌ها در یک مکان عمومی، مانند برپایی یک غرفه یا میز در پارکینگ سوپرمارکت محله، در پیاده‌روی منطقه‌ی خرید و غیره، فرصتی فراهم می‌کند تا سازمان خود را در معرض توجه قرار دهید.
اجرای جمعی
اگر گروه یا سازمان شما گردهم‌آیی‌های بزرگ برگزار می‌کند، دادن فرم‌های پرسشنامه به هر کسی که در جلسه‌ی معینی شرکت می‌کند راه واقعاً کارآمدی برای جمع‌آوری اطلاعات است.
تلفیق چند روش
اگر مایل باشید، می‌توانید دو یا چند روش بالا را با هم تلفیق کنید تا به اهداف خود برسید. اگر بیش از یک متد مورد استفاده قرار گیرد، در هر فرم نظرسنجی باید قید شود که هر شهروند تنها یک فرم را پر کند. بدین ترتیب، مثلاً اگر در محل نمایشگاه منطقه، غرفه‌ای دارید که مردم در آن فرم نظرسنجی را پر می‌کنند، هر کسی که قبلاً در مرکز خرید محله فرمی دریافت کرده یا فرمی به منزلش پست شده، نباید آن را دوباره پر کند.
جمع‌آوری فرم‌های نظرسنجی
بلافاصله بعد از اینکه فرم‌ها را پخش کردید، بعضی از آنها به سازمان حامی ارسال می‌شوند. برای جمع‌آوری فرم‌ها باید اقدامات زیر را انجام دهید:
- فرم‌های پر‌شده را از مراکز مشارکت‌کننده جمع‌آوری کنید.
- فرم‌های برگشته را مرور کنید و ببینید که هیچ کدام ناقص نباشند.
- در صورت امکان برای برگشت بیش‌تری برنامه‌ریزی کنید.
چگونه نتایج نظرسنجی خود را تحلیل و گردآوری می‌کنید؟
حالا که فرم‌های پر‌شده را جمع‌آوری کردید، باید نتایج را تعیین کنید. گاهی فقط باید نتایج را در یک جدول بگذارید؛ یعنی ارقام را جمع زده و در یک جدول قرار دهید.
اما اگر بخواهید، تجزیه‌و‌تحلیل می‌تواند بسیار پیچیده‌تر از این باشد.
وقتی ارقام را در جدول گذاشتید، حالا باید بگویید که معنی این ارقام چیست؟ باید کل نظرسنجی را در نظر بگیرید تا ببینید هر درصدی در مقایسه با بقیه درصدها چه وضعیتی دارد.
ما توصیه می‌کنیم که یک گزارش مختصر بنویسید (یک صفحه کافیست) و نتایج نظرسنجی را خلاصه کنید. در گزارش خود به دنبال الگوها باشید (آیا ساکنان بخش معینی از شهر درباره‌ی یک موضوع خاص نسبت به سایر مناطق تعصب بیش‌تری دارند؟)
این اطلاعات را با کارمندان خود در میان بگذارید. بازخورد آنان را بگیرید و بحث کنید که آیا لازم است قبل از خاتمه‌ی کار نظرسنجی دیگری انجام شود.
حالا که معنی نتایج را فهمیدید، باید تصمیم بگیرید که با آنها چه کنید. آنها را با چه افرادی در میان می‌گذارید و چگونه؟ در مورد یک ابتکار در باهمستان، باید نتایج را هر چه زودتر عمومی کرد تا اعضای باهمستان و رهبران آن در جریان مسئله یا مشکل بالقوه قرار بگیرند و برای رفع آن دست به کار شوند. چنانچه قبلاً نظرسنجی‌های مشابهی در همان منطقه انجام شده باشد، بد نیست نتایج خود را با نتایج آنها مقایسه کنید.
سازمانی که در رابطه با خدمات خود یک نظرسنجی برگزار می‌کند، باید برای ارائه‌ی خدمات بهتر یا تبدیل سیاست فعلی به سیاستی کارآمدتر از نتایج استفاده کند. در موقعیتی که تأمین مالی در خطر است باید نتایج را برای حامی مالی فرستاد تا در مورد حمایت تازه یا استمرار حمایت قبلی قانع شود. ضمناً خود سازمان هم برای تعیین نوع خدمات لازم، می‌تواند از این نتایج استفاده کند.