برای انواع برآوردهای مختلف مربوط به باهمستان، اغلب لازم است از آمار و سایر اطلاعات مربوط به یک منطقهی خاص استفاده کنیم. این منطقه معمولاً یک شهر، روستا یا حتی یک استان است. ولی این نوع اطلاعات همیشه آنچه را که لازم داریم در اختیار ما قرار نمی‌دهد.
مثلاً فرض کنید مشغول تحقیق درباره‌ی تفاوت‌های بهداشتی در یک شهر بزرگ هستید. شاید آمار کل شهر را داشته باشید که به شما درباره‌ی چیزهایی مثل تناوب بیماری‌ها و ناخوشی‌ها، مراجعه به اورژانس، و هزینه‌های درمانی هر بیمار بگوید. چیزی که این آمار به شما نمی‌گوید تفاوت بین محلات یا گروه‌های مختلف جمعیت شهری است.
کدام جمعیت گرفتار سهم نامتناسبی از بیماری‌هاست؟ آیا محله‌ای وجود دارد که در آن این عدم تناسب به طور اخص رواج داشته باشد؟ بدون پاسخ‌گویی به این قبیل سؤالات، نمی‌توانید پیشگیری یا مراقبت را در جایی که لازم است متمرکز کنید یا آن دسته از عوامل زیست‌محیطی را شناسایی کنید که شاید به عدم تناسب در میان گروه‌های مختلف شهری منتهی می‌شوند. همین امر در سایر امور غیر بهداشتی هم صادق است؛ مانند خشونت، دسترسی به غذای سالم و خدمات مناسب، جریان ترافیک، و بسیاری دیگر. اگر فاقد اطلاعاتی باشید که نشانگر مشکلات و نیز دارایی‌ها هستند، قادر به رفع یا استفاده صحیح از آنها نخواهید بود.
با استفاده از تحلیل منطقهی کوچک می‌توانید درک کنید که نیازهای واقعی کجا هستند، راه حل مشکلات را طوری تنظیم کنید که مناطق مبتلابه واقعاً نیاز دارند، و منابع را طوری تقسیم کنید که تا حد ممکن مؤثر باشند. در اینجا خواهیم گفت که تحلیل منطقهی کوچک چیست، چه زمانی مناسبت دارد، و چگونه به اجرا درمی‌آید.
منظور از تحلیل منطقهی کوچک چیست؟
تعریف منطقهی کوچک به نیاز شما بستگی دارد و می‌تواند یک منطقهی جغرافیایی یا تقسیم‌بندی سیاسی یا دولتی، یا حتی گروه معینی از افراد باشد.
هدف تحلیل منطقهی کوچک تمرکز‌کردن بر مناطق یا جمعیت‌هایی معین است تا بتوانید تفاوت بین مناطق کوچک را در دل یک الگوی آماری بزرگ‌تر مشاهده کنید. مثلاً اگر کوچک‌ترین واحدی که آمار آن موجود است یک بخش باشد، شاید در میان شهرها و مناطق مختلف آن بخش در رابطه با مسئله‌ای معین تفاوت‌های فاحشی وجود داشته باشد؛ مثلاً در رابطه با درصد کودکان مبتلا به آسم. این آمار برای کل کشور شاید معمولی باشد، اما شاید یکی دو شهر کوچک دارای اکثریت مبتلایان باشند و در باقی نقاط کشور تقریبا هیچ کودکی مبتلا به آسم نباشد. واضح است که باید بر آن دو شهری تمرکز کرد که آسم در آنها مشکلی جدی است.
ارائه‌ی تعریف برای مناطقی که مورد نظر شما هستند و نیز پیدا‌کردن راه‌هایی جهت کسب اطلاعات از آن مناطق، از دشواری‌های اجرایی تحلیل منطقهی کوچک محسوب می‌شوند.
هنگامی که دخالت‌دادن باهمستان در برنامه‌ریزی برای ارزیابی ممکن باشد، تحلیل منطقهی کوچک می‌تواند اغلب به بهترین نحو کارایی داشته باشد. شاید آن دسته از ساکنان باهمستان که از مشکلاتی که در طی ارزیابی شناسایی شده، صدمه دیده‌اند، در رابطه با نحوه‌ی تقسیم‌بندی باهمستان به مناطق کوچک‌تر (شهرهای کوچک، محلات، مجتمع‌های مسکونی و غیره) و نیز درباره‌ی اینکه باید چه انتظاری داشت، نقطه‌نظرهای خوبی داشته باشند.
چرا لازم است تحلیل منطقهی کوچک انجام شود؟
- تحلیل منطقهی کوچک می‌تواند عدم تناسب در بهداشت و خدمات را نشان دهد.
- می‌تواند مشکلاتی را آشکار کند که قبلاً از آنها مطلع نبودید.
- کمک می‌کند تا منابع را در جای مناسب صرف کنیم.
- تحلیل منطقهی کوچک روشن می‌کند که چه مشکلات و دارایی‌هایی وجود داشته و در کجا قرار دارند.
- تحلیل منطقهی کوچک به شناسایی علل یا عوامل دخیل در یک وضعیت کمک می‌کند.
چه وقت باید تحلیل منطقهی کوچک را انجام دهید؟
- وقتی مسئولیت مناطق کوچک را برعهده دارید. اگر شما جزو ائتلافی هستید که مثلاً نماینده‌ی تعدادی محله یا چند شهر کوچک یا بخش است، یا با یک آژانس بهداشتی دولتی همکاری می‌کنید، باید نیاز چند منطقهی کوچک در دل منطقه‌ای بزرگ را در نظر داشته باشید.
- وقتی ناچارید منابع محدود خود را هزینه کنید. تحلیل منطقهی کوچک می‌تواند به شما کمک کند تا به بهترین نحو و مؤثرترین شکل، در مورد کجا و چگونه استفاده‌کردن از منابع مالی و نیروی انسانی تصمیم بگیرید.
- وقتی به نظر می‌رسد آمار کلی، اصل ماجرا را آشکار نمی‌کند. شما نسبت به تعداد زیاد و فزاینده‌ای از ابتلا به دیابت در یک کلینیک آگاه شده‌اید، ولی آمار کلی شهر این را منعکس نمی‌کند. تحلیل منطقهی کوچک می‌تواند شما را در درک واقعیت یاری کند.
- وقتی می‌خواهید منشاء و علت وضعیتی را نشان دهید. مثلاً در بیشتر موارد، خشونت در میان کودکان در کجا رخ می‌دهد؟ در محله‌ها یا مجتمع‌های به‌خصوص؟
چه کسی باید تحلیل منطقهی کوچک را اجرا کند؟
- شهروندانی که نگران شرایط منجر به عدم تناسب بین مناطق مختلف یا ویژگی‌های مناطق مختلف هستند یا از آن آسیب دیده‌اند؛
- آژانس‌های بهداشت عمومی، مقامات و ائتلاف‌ها؛
- سایر آژانس‌های عمومی که ارائه‌دهنده‌ی خدمات هستند (مانند خیریه، خدمات کودکان)؛
- سازمان‌های غیردولتی و سازمان‌های خدمات انسانی مستقر در باهمستان؛
- کنشگران باهمستان؛
- پلیس و آتش‌نشانی و خدمات شهرداری؛
- بیمارستان‌ها؛
- توسعه‌گران باهمستان؛
- برنامه‌ریزان باهمستان و منطقه.
چگونه باید تحلیل منطقهی کوچک را اجرا کرد؟
برآورد و تحلیل نیازها و سرمایه‌های مناطق کوچک، تفاوتی با اجرای همین کار برای مناطق بزرگ‌تر ندارد با یک استثناء: یافتن دادهها برای مناطق خرد بسیار دشوارتر است. دسترسی آسان به اطلاعات به عوامل گوناگونی بستگی دارد: چه کسی اطلاعات را جمع‌آوری می‌کند (استانداری، فرمانداری، بخشداری، و غیره)، قرار است به چه منظوری مورد استفاده قرار گیرد، و مناطقی که اطلاعات از آنجا جمع‌آوری می‌شود، تا چه حد روشن تعریف شده‌اند؟ پس انتخاب مناطق خرد برای تحلیل می‌تواند موضوعی مهم باشد؛ نه تنها برای آنچه می‌خواهید بدانید، بلکه برای فهمیدن اینک برای چه مناطقی می‌توانید داده جمع کنید، آن را از کجا می‌آورید، و با آن چه خواهید کرد.
۱- از مشارکت باهمستان اطمینان کسب کنید. اعضای باهمستان را از همان ابتدای فرآیند درگیر کنید. آنها می توانند در تمام مراحلی که منجر به تحلیلی جامع می شود کمک کنند، احتمالاً مناطق کوچک را به خوبی می شناسند، آنها کسانی هستند که احتمالاً بیشتر از نتایج تلاش شما بهره‌مند می‌شوند، و مشارکت آنها می تواند اطلاعاتی را برای شما فراهم کند که در غیر این صورت ممکن است به آن دسترسی نداشته باشید. می‌توانید اول به کسانی که در حلقه‌ی خود می‌شناسید رجوع کنید تا به شما کمک کنند افراد و گروه های دیگر در باهمستان را که باید درگیر شوند پیدا کنید.
۲- نتایجی را که انتظار دارید از تحلیل منطقهی کوچک حاصل شود شناسایی کنید. به این فکر کنید که قیقاً در تلاش برای رسیدن به چه چیزی هستید. تبعیض‌ها و نابرابری بین مناطق یا جمعیت ها را بیابید و از بین ببرید؟ مشکلات را در مکان‌ها یا در میان باهمستان‌هایی که به صورت حادی با آنها درگیر هستند، حل کنید؟ عوامل محیطی یا اجتماعی بالقوه‌ای که ممکن است مسئول نابرابری‌ها یا شرایط مورد نظر شما باشند را شناسایی کنید، و بعد بر مبنای این شناخت برنامه‌ای برای بهبود بریزید؟ یا شناسایی کنید که بهترین نحوه تخصیص منابع برای این که بهترین تاثیر را به‌جای بگذارد چیست؟
۳- مناطق کوچکی را که مطالعه می‌کنید تعریف کنید.
چند مثال از مناطق کوچکی که مطالعه می‌کنید:
- بخش
- محله
- تقسیمات آبی
- بلوک شهری
- محدوده‌ی آماری
- شهر بزرگ یا کوچک
- روستا یا گروهی از روستاها
- افراد مبتلا به یک نوع بیماری
- کلبه‌ها یا سایر مناطق خارج از محدوده
- گروه نژادی، قومی، فرهنگی یا مذهبی معینی
- مجتمع مسکونی یا سایر پروژه‌های ساخت‌و‌ساز
- منطقهی خدمات بهداشت عمومی یا سایر آژانس‌های دولتی
۴- اطلاعاتی را که دنبال می‌کنید انتخاب کنید. آنچه جستجو می‌کنید، باید درباره‌ی مشکلی که نگران آن هستید مطلبی به شما بگوید و کمک کند بی‌تناسبی‌ها را در میان مناطق و گروه‌های جمعیتی درک کرده و به آن بپردازید. در اینجا چند امکان وجود دارد که هر کدام یا همه‌ی آنها می‌توانند برای کار شما مهم باشند.
- ترکیب جمعیتی.
- شرایط زیست محیطی که می‌توانند بر مسائل مورد نظر تأثیرگذار باشند.
- عوامل تعیین‌کننده‌ی اجتماعی مرتبط با بی‌تناسبی‌ها.
- پس زمینه. این به چینش منطقهی کوچک و زیست و عمل ساکنین آن مربوط می‌شود.
۵- منبع بالقوه‌ی دادهها را برای منطقه یا مناطق کوچک مورد نظر خود شناسایی کنید. بعضی از احتمالات:
- اداره‌ی سرشماری، علاوه بر شمارش افراد، اطلاعات اولیه‌ی مربوط به هر کس و اطلاعات دقیق‌تر درباره تعداد کم‌تری از افراد و خانواده‌ها را جمع‌آوری می‌کند. اطلاعات مربوط به میزان تحصیلات، درآمد، شرایط زیست، اشتغال و انواع طبقه‌بندی‌های دیگر اغلب در دسترس هستند.
- فایل‌های سازمان‌ها و موسسات اغلب درباره‌ی تندرستی، شرایط زیست، درآمد و غیره برای مناطق و جمعیت‌های کوچک بسیار خاص محتوی اطلاعات ارزشمندی هستند.
- پرونده‌ی ادارات دولتی ممکن است جزو بایگانی عمومی و در دسترس باشند.
- وقتی که مناطق مورد نظر شما به قدر کافی کوچک بوده و افراد لازم (معمولاً داوطلب) در اختیار داشته باشید که حاضر باشند بروند و دادهها را جمع‌آوری کنند، جمع‌آوری اطلاعات مستقیم و دم دستی می‌تواند مؤثر باشد.
بدانید که اگر تصمیم بگیرید داده‌های مورد نظر خود را جمع‌آوری کنید، داوطلبان و کارمندان احتمالاً اندکی آموزش لازم دارند، به‌خصوص اگر در رابطه با درخواست اطلاعات از مردم یا از امر تحقیق هیچ تجربه‌ای نداشته باشند. نحوه‌ی پیدا‌کردن سوژه‌های نظرسنجی و مصاحبه، چگونه و چه وقت مشاهدات را انجام‌دادن، فنون مؤثر برای ثبت، طرز کار هر گونه وسیله‌ی مخصوص، همه‌ی اینها و بیش از اینها می‌توانند بخشی از آموزش شما برای جمع‌آوری‌کنندگان دادهها باشند.
۶- وقتی اطلاعات را به دست آورید، آن را چگونه تحلیل می‌کنید.
اینجاست که کار اصلی تحلیل منطقه‌ای آغاز می شود. به این فکر کنید که چگونه آنچه را که نیاز دارید از داده هایی که دارید استخراج می‌کنید.در ضمن در بسیاری اوقات ممکن است دادهها و اطلاعات به روز قابل دسترسی نباشند. این اگر اطلاعات به‌روز در دسترس نیست چند گزینه پیش رو دارید. اینها هیچ کدام راه حل بی‌نقصی نیستند، ولی حداقل مبنایی منطقی برای برنامه‌ریزی به شما می‌دهند.
- می‌توانید صرفاً داده‌هایی را که در اختیار دارید مورد استفاده قرار داده و این‌طور فرض کنید که آن اطلاعات هنوز هم به شکلی معقول صحت دارد. این در بسیاری از موارد به‌خوبی عمل می‌کند.
- می‌توانید در دادهها گرایش‌هایی را ردیابی کنید (به زیر رجوع کنید) و بر مبنای افزایش‌ها یا کاهش‌های گذشته، تخمین بزنید که ارقام فعلی چه می‌توانند باشند.
- می‌توانید مناطق کوچک را با مناطق بزرگ‌تر مقایسه کنید و بی‌تناسبی‌ها را با توجه به داده‌های فعلی تخمین بزنید.
ایده‌آل این است که اطلاعاتی را پیدا کنید که مختص مناطقی است که شما در نظر دارید؛ مانند محله‌های شهری، دهکده‌های کشاورزی حومه، شهرستان‌ها، پروژه‌های مسکونی، یا توده‌ی جمعیت‌های خاص. شاید بتوانید این اطلاعات را با استفاده از سایر واحدهای جغرافیایی یا جمعیتی به دست آورید، مانند مناطق پستی. از سوی دیگر شاید نتوانید اطلاعات مختص مناطق مورد نظر را کسب کنید و ناچار شوید به اطلاعاتی قناعت کنید که مربوط به مناطق نسبتاً بزرگ‌تر یا از نظر جغرافیایی متفاوت باشد.
۷- اقداماتی را که در جهت تحلیل منطقهی کوچک خود انجام داده‌اید ارزیابی کنید. تحلیل منطقهی کوچک غالباً امری مستمر است. حتی اگر پروژه‌ی شما پایان گرفته باشد، امکان دارد که بخواهید یک تحلیل منطقهی کوچک را دوباره انجام دهید. مهم است که بدانید چه چیزی کارآمد بوده، چه نوع اطلاعاتی بیش‌ترین ارزش را داشته، آیا درک شما از علل و شناسایی گرایشات صحت داشته، و آیا اطلاعاتی که جمع‌آوری کردید، واقعاً کارساز بود و به شما کمک کرد تا مشکلات و بی‌تناسبی‌ها را رفع کنید؟
اگر دادهها را به‌دقت جمع‌آوری و تحلیل کنید، تحلیل منطقهی کوچک می‌تواند شما را در ارزیابی بهتر باهمستان کلان‌تر کمک کرده و اجازه دهد تا تلاش خود را در جایی متمرکز کنید که بهترین بهره را داشته باشد.
خلاصه
تحلیل منطقهی کوچک عبارت است از استخراج دادهها برای مناطق جغرافیایی و یا جمعیتی کوچک، محلات، روستاهای حومه، پروژه‌های مسکونی و غیره، تا عدم تناسب‌ها را در میان اینها و مناطق آماری بزرگ‌تر شناسایی و درک کنید. این امر تمرکز تلاش‌ها و منابع را بر جایی که بیش‌ترین نیاز را دارد و بهترین نتیجه را می‌دهد، امکان‌پذیر می‌سازد.
اجرای تحلیل منطقهی کوچک فرایندی است شامل:
- تشویق باهمستان به مشارکت؛
- شناسایی نتایجی که امید دارید از اجرای تحلیل منطقهی کوچک به دست آورید؛
- تشریح مناطق کوچکی که مورد مطالعه قرار می‌دهید؛
- انتخاب اطلاعاتی که در پی آن هستید؛
- تعیین منبع اطلاعات؛
- وقتی که اطلاعات را به دست آوردید، تصمیم‌گیری برای نحوه‌ی تحلیل آن؛
- پروژه‌ی تحلیل منطقهی کوچک خود را ارزش‌یابی کنید.
تحلیل منطقهی کوچک می‌تواند در درک نیازها و سرمایه‌های واقعی باهمستان و هدایت تلاش‌ها و منابع بر اساس آن درک بسیار مفید باشد.